Sử dụng AI trong hoạt động báo chí: Những thách thức mới về tính minh bạch, sự trung thực

AI hỗ trợ sáng tác dễ gặp những rủi ro về thông tin

Công nghệ số và AI đang tạo ra một làn sóng thay đổi trong báo chí hiện đại. Sự chuyển đổi sang các nền tảng kỹ thuật số không chỉ làm thay đổi cách thức sản xuất và tiêu thụ tin tức mà còn đặt ra những thách thức mới về tính minh bạch, sự trung thực và độ tin cậy của nội dung.

Việc sử dụng AI không chỉ gây ra rủi ro về pháp lý mà còn đạo đức người làm báo. Thứ được cho là các nguyên tắc và quy tắc ứng xử nghề nghiệp mà các nhà báo và những người hoạt động trong lĩnh vực báo chí phải tuân thủ.

Trong lịch sử phát triển của báo chí, những quy tắc đạo đức trong báo chí được đề cập đến từ rất sớm, ngay từ thế kỷ 17 ở vương quốc Anh đã đề ra quy tắc với việc người làm báo phải tuân thủ các chuẩn mực như “tính công bằng, nói sự thật và quan sát khách quan”.

Cho đến ngày nay, nhiều bộ quy tắc đạo đức cho nghề báo đã được đề cập đến ở các quốc gia và tổ chức nghề nghiệp, về cơ bản các nguyên tắc đạo đức cốt lõi đối với nghề báo thống nhất bao gồm: Tôn trọng sự thật và biết rõ nguồn gốc; Bản lĩnh và công bằng trong tác nghiệp; Tuân thủ bí mật nghề nghiệp; Tôn trọng quyền riêng tư; Không phân biệt hoặc định kiến; Khách quan và không vụ lợi.

Để tuân thủ các quy tắc đạo đức trên, đòi hỏi các nhà báo và những người làm việc trong lĩnh vực báo chí phải xác minh rõ ràng và kiểm soát chặt chẽ từ nguồn thông tin đầu vào đến việc cẩn thận. Luôn tuân thủ quy trình nghiêm ngặt trong biên tập, tạo lập các sản phẩm truyền thông và truyền tải đến người nhận, đồng thời cũng phải có lập trường đạo đức cá nhân vững vàng.

Thạc sỹ Nguyễn Thị Thanh Nhàn - Khoa Chính trị học, Học viện Báo chí và tuyên truyền cho biết, khi người làm báo ứng dụng AI vào sáng tác hoặc dùng AI hỗ trợ sáng tác một tác phẩm báo chí, họ sẽ gặp những rủi ro khi thông tin hay thông điệp được trình bày không khách quan, đầy đủ, bị bóp méo. Nguyên nhân xuất phát từ nguồn dữ liệu đầu vào và cách thức AI học hỏi, phân tích từ dữ liệu.

“Nếu dữ liệu đầu vào phản ánh những định kiến xã hội sẵn có (định kiến về chủng tộc, giới tính, tình trạng kinh tế xã hội), AI sẽ phản ánh nó ra ở các kết quả. Thậm chí phức tạp hơn, hệ thống AI không chỉ sao chép hoặc củng cố thiên kiến trong dữ liệu gốc mà còn có thể kết hợp lại và tạo ra những thiên kiến mới. Như vậy, trong trường hợp này, sự thiên vị truyền thông không chỉ đến từ nhà báo, hãng truyền thông mà còn xuất phát từ kỹ sư, công ty công nghệ và chính bản thân quá trình xử lý kỹ thuật của AI”, thạc sỹ Nguyễn Thị Thanh Nhàn chia sẻ.

Cần có hướng dẫn rõ ràng về các tiêu chuẩn đạo đức

Không chỉ tạo ra thông tin sai lệch, khi cơ quan báo chí sử dụng AI còn tạo ra thách thức về bảo vệ quyền riêng tư, khi AI thu thập dữ liệu cá nhân trên bình diện rộng. Các công cụ AI cần lượng dữ liệu lớn để huấn luyện và hoạt động. Báo chí có thể sử dụng AI để phân tích dữ liệu không chỉ từ các nguồn công khai (mạng xã hội, diễn đàn, website). Quá trình này có thể thu thập vô số thông tin cá nhân, kể cả những thông tin nhạy cảm, mà chủ thể dữ liệu có thể không biết hoặc không đồng ý.

Để giải bài toán báo chí vừa tận dụng AI vừa không bị lệ thuộc AI, thạc sỹ Nguyễn Thị Thanh Nhàn gợi ý: Điều quan trọng đầu tiên là phải xây dựng và thực hành các tiêu chuẩn đạo đức trong tạo lập và sử dụng AI trong lĩnh vực báo chí và truyền thông; phải đề cao nguyên tắc: Minh bạch, Công lý và công bằng, Không gây hại và Tính chính trực/bảo vệ dữ liệu. Các nguyên tắc đạo đức được luật hóa và hướng dẫn thực hành rộng rãi có vai trò quan trọng hàng đầu trong giải quyết các thách thức liên quan đến định kiến, tin giả, bảo vệ quyền riêng tư và bảo vệ nhóm đối tượng yếu thế. Bộ quy tắc đạo đức này cần được quy định và thực hành rộng rãi trong cả giới học thuật, khoa học, nhà báo và các tòa soạn, hãng truyền thông lẫn chính quyền.
Thực tế sự phát triển bùng nổ của AI trong báo chí cũng đặt ra nhiều câu hỏi về đạo đức nghề nghiệp. Khi các quyết định về nội dung bị giao cho các thuật toán, việc kiểm soát và đảm bảo chất lượng thông tin trở thành một thách thức.
Cùng quan điểm về quan điểm về việc này, nhà báo Đặng Sinh - biên tập viên, Báo Thanh Niên cho rằng: Để đảm bảo sự phát triển bền vững của báo chí trước sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, các cơ quan quản lý báo chí cần nhanh chóng có giải pháp tiếp cận, cập nhật và đưa ra các quy định cụ thể liên quan đến việc ứng dụng AI đối với các cơ quan báo chí truyền thông và nhà báo. Cần có hướng dẫn rõ ràng về các tiêu chuẩn đạo đức, chất lượng nội dung và việc xử lý thông tin tự động nhằm giảm thiểu những rủi ro và bảo vệ độc giả cũng như uy tín của báo chí.

“Sự chuyển giao quyền sáng tạo từ con người sang máy móc cũng khiến báo chí đối mặt với nguy cơ mất bản sắc và dần bị lệ thuộc vào công nghệ. Nếu các nhà báo chỉ còn vai trò nhập dữ liệu, ra các lệnh cho AI, họ có thể trở thành những người máy trong lĩnh vực sáng tạo. Điều này không chỉ làm giảm giá trị thực sự của nghề báo mà còn khiến độc giả không còn nhận thấy sự khác biệt trong cách thức truyền tải thông tin giữa các cơ quan báo chí”, nhà báo Đặng Sinh nhấn mạnh.