Năm 2023, thế giới có nhiều biến động. Các yếu tố xung đột kinh tế, lạm phát, sức mua toàn cầu giảm mạnh, hoặc các cường quốc tham gia vào cuộc đua lãi suất, đã khiến dòng vốn đầu tư có phần chững lại. Tuy nhiên, dòng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) vẫn “chảy” đều vào thị trường Việt Nam.

Theo báo cáo của Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong 10 tháng của năm 2023, tổng vốn đăng ký cấp mới, điều chỉnh và góp vốn mua cổ phần, mua phần vốn góp của nhà đầu tư nước ngoài đạt gần 25,76 tỷ USD, tăng 14,7% so với cùng kỳ năm trước.

Trong đó, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện tại Việt Nam 10 tháng của năm 2023 ước đạt 18 tỷ USD, tăng 2,4% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo & Công luận nhân dịp cuối năm 2023, GS. TSKH Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE), nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng đây là tín hiệu đáng mừng của nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, ông không đặt trọng tâm vào các con số thống kế cơ học. Bởi lẽ, chính sách thu hút vốn đầu tư nước ngoài của Việt Nam đã có sự thay đổi.

Chính sách thu hút vốn đầu tư nước ngoài của Việt Nam đã thay đổi

+ Năm 2023 có thể nói là một năm thành công khi dòng vốn FDI tiếp tục “chảy” vào Việt Nam. Vậy thưa GS. TSKH Nguyễn Mại, ông có đánh giá thế nào về tình hình thu hút vốn FDI năm nay?

- Tôi cho rằng, Việt Nam luôn là một trong những điểm đến đầy hứa hẹn của các nhà đầu tư nước ngoài, không chỉ về vấn đề đầu tư thương mại, mà còn là nơi đáng sống. Vì vậy, con số 18 tỷ USD, 19 tỷ USD, hay cao hơn nữa, Việt Nam vẫn có thể đạt được.

Tuy nhiên, chính sách thu hút vốn đầu tư của Việt Nam đã có sự thay đổi. Cụ thể, trong Nghị quyết 50-NQ/TW của Bộ Chính trị đã thay đổi chính sách thu hút vốn FDI bằng mọi giá sang thu hút có chọn lọc, lấy chất lượng, hiệu quả, công nghệ và bảo vệ môi trường là tiêu chí đánh giá chủ yếu.

Trước đây, Việt Nam thiếu nhiều thứ, nên chúng ta cần thu hút các doanh nghiệp FDI đầu tư vào Việt Nam vừa để giúp người Việt có thêm công ăn việc làm, vừa tạo ra các sản phẩm phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu.

Nhưng hiện nay, năng lực của các doanh nghiệp trong nước hoàn toàn có thể đáp ứng được thị trường nội địa. Thậm chí, chúng ta còn có một số doanh nghiệp “có số có má” trên thị trường quốc tế. Vì vậy, Việt Nam không cần phải bất chấp thu hút vốn FDI như trước, thay vào đó chúng ta lựa chọn dòng vốn FDI chất lượng cao.

Do đó, các con số thống kê về mặt cơ học dường như không còn quá nhiều ý nghĩa. Tuy nhiên, tôi cho rằng, trong bối cảnh thế giới có nhiều bất ổn như hiện nay, sự tăng trưởng của dòng vốn FDI vẫn cho thấy các “ông lớn” đánh giá cao môi trường đầu tư thương mại tại Việt Nam, đây là một tín hiệu đáng mừng.

+ Như Giáo sư đã chia sẻ, Việt Nam là một trong những điểm đến hứa hẹn của các nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, trong năm 2023, chúng ta đang vấp phải sự cạnh tranh mạnh mẽ từ Ấn Độ và Indonesia. So với họ, Việt Nam có những ưu điểm gì để tạo ra sức hút đối với các nhà đầu tư nước ngoài?

- Phải thẳng thắn rằng, rất khó để so sánh Việt Nam với Ấn Độ. Với dân số 1,4 tỷ người, đông dân nhất thế giới, Ấn Độ là một thị trường tiêu dùng “khổng lồ” mà bất kỳ doanh nghiệp nào cũng muốn.

Bên cạnh đó, ngành công nghệ cao tại Ấn Độ cũng rất phát triển, quốc gia này có cả một hệ thống nghiên cứu và đào tạo chuyên gia, công nhân làm việc trong ngành này. Đây cũng là một yếu tố giúp các “ông lớn” trong ngành công nghệ toàn cầu tìm tới Ấn Độ.

Với Indonesia, quốc gia “vạn đảo” có dân số gấp 3 lần Việt Nam, GDP cao gấp 2,5 lần, xét về quy mô nền kinh tế chúng ta vẫn kém so với họ. Đồng thời, mức tiền lương, mặt bằng giá cả tại Indonesia thấp hơn Việt Nam, điều này giúp họ có lợi thế trong nhân công giá rẻ.

Đặc biệt, vị Tổng thống hiện nay của Indonesia đã có một số chính sách rất hay, đó là đích thân ông sẽ trực tiếp quyết định, phê duyệt các dự án lớn, nhằm giảm một số thủ tục rườm rà, bớt sách nhiễu, tham nhũng.

Tuy nhiên, xét về toàn diện, những lợi thế của Việt Nam cũng không phải nhỏ. Chúng ta có hệ thống chính trị, tình hình an ninh ổn định. Dân số Việt Nam hiện khoảng 100 triệu dân dù không cao bằng Indonesia, hoặc Ấn Độ, nhưng con số này cũng không phải là thấp.

Việt Nam cũng là một trong số ít các quốc gia có Hiệp định Thương mại (FTA) thế hệ mới với hầu hết các “siêu cường” kinh tế, với tổng cộng 16 FTA. Do đó, khi đầu tư sản xuất tại Việt Nam, hàng hóa của các doanh nghiệp này nghiễm nhiên được hưởng các đặc quyền xuất xứ, được miễn giảm một số loại thuế, phí khi xuất khẩu sang các đối tác thương mại.

Ngoài ra, các nhà đầu tư nước ngoài đang đánh giá rất cao quyết tâm của Việt Nam trong việc cải cách thủ tục hành chính, tinh giản biên chế, nâng cao đạo đức của cán bộ công nhân viên chức, nhằm giảm bớt các thủ tục rườm rà, sách nhiễu.

Trong giai đoạn đại dịch COVID-19 vừa qua, Việt Nam còn gây ấn tượng mạnh trong mắt các nhà đầu tư nước ngoài, nhờ vào việc tiêm chủng vắc-xin cho toàn dân và kiểm soát dịch bệnh nhanh chóng.

Dựa trên những lợi thế như vậy, tôi khẳng định một lần nữa rằng, Việt Nam vẫn là một điểm đến đầy hứa hẹn đối với các nhà đầu tư nước ngoài.

Thuế tối thiểu toàn cầu: Thách thức xen lẫn cơ hội

+ Một trong những vấn đề “nóng” nhất trong năm 2023 được nhiều nhà đầu tư nước ngoài lo ngại, đó chính là thuế tối thiểu toàn cầu. Thưa Giáo sư, việc Việt Nam đang hoàn thiện thuế tối thiểu toàn cầu sẽ tác động thế nào đối với triển vọng thu hút vốn FDI trong tương lai?

- Đúng vậy. Một trong những lo ngại của nhà đầu tư nước ngoài hiện nay, đó là việc Việt Nam đang hoàn thiện thuế tối thiểu toàn cầu theo khởi xướng của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD).

Có thể hiểu rằng, các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài có doanh thu từ 750 triệu Euro trở lên sẽ đều phải đóng thuế 15%, dù bất kỳ ở quốc gia nào. Đây là loại thuế đánh vào các doanh nghiệp lớn, các công ty đa quốc gia có doanh thu lớn nhưng lại đầu tư vào các nước có mức thuế suất thấp, hoặc các “thiên đường thuế” nhằm trốn thuế và có nguy hại về cạnh tranh không lành mạnh.

Tất nhiên, áp dụng mức thuế tối thiểu toàn cầu sẽ “đánh” đúng túi tiền của các doanh nghiệp, nên chẳng “ông lớn” nào muốn cả, song Việt Nam bắt buộc phải hoàn thiện được, vì đây không chỉ là lợi ích quốc gia, mà còn có trách nhiệm quốc tế trong việc chống rửa tiền, trốn thuế. Nếu Việt Nam chậm thi hành thuế tối thiểu toàn cầu có thể khiến chúng ta mất khoảng vài tỷ USD tiền thuế, đây là thiệt hại về mặt tài chính.

Tuy nhiên, việc xây dựng thuế tối thiểu toàn cầu thế nào để hài hòa lợi ích của cả Việt Nam lẫn các nhà đầu tư nước ngoài là vấn đề không dễ. Đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức của Việt Nam.

Tôi cho rằng, trước mắt Việt Nam phải sửa đổi, điều chỉnh khá nhiều Luật, Thông tư, Nghị định đề phù hợp với thuế tối thiểu toàn cầu. Bởi vì, thuế tối thiểu toàn cầu hiện nay là quy định chung, các quốc gia sẽ có những điều kiện, quy định khác nhau, nên phải sửa Luật để tạo ra tính thống nhất.

Tiếp đến, khi đã có hệ thống luật pháp, chúng ta phải thương lượng, đàm phán với từng doanh nghiệp FDI chịu thuế, để tìm được tiếng nói chung. Trong quá trình đàm phán, chúng ta có thể đưa ra các chính sách, cơ chế riêng để cân bằng với khoản thuế họ phải đóng.

Nếu chúng ta làm được và hài hòa được lợi ích, chắc chắn môi trường đầu tư sẽ được cải thiện. Do đó, chúng ta không cần quá lo ngại việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu có thể làm giảm sức cạnh tranh thu hút FDI của Việt Nam.

+ Xin chân thành cảm ơn ông!

Tú Lâm (Thực hiện)