Phương thức nào?

Những quy định về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trong dự thảo Luật đất đai sửa đổi là những quy định ảnh hưởng lớn đến đời sống của người dân và hệ thống an sinh xã hội, và đến nay vẫn đang có những ý kiến khác nhau. Trong đó đang có những ý kiến trái chiều về phương thức thu hồi đất.

Ai là người thu hồi đất cho các dự án phát triển kinh tế - xã hội. Nhà nước thu hồi đất và tổ chức bồi thường, tái định cư. Hay để người dân doanh nghiệp tự thỏa thuận. Phương thức nào mang lại tác động và lợi ích xã hội tốt hơn?

Đại biểu Quốc hội - GS.TS.Hoàng Văn Cường chọn phương thức Nhà nước thu hồi đất. Ông nói: “Tôi cho rằng các dự án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội theo đúng quy hoạch sử dụng đất thì Nhà nước thu hồi đất, có sự tham gia của người dân vào xây dựng phương án đền bù, hỗ trợ tái định cư thoả đáng, với sự đồng thuận của đa số người dân sẽ mang lại lợi ích ổn định lâu dài cho người dân và mang lại tác động xã hội tốt hơn việc để cho người dân và doanh nghiệp tự thoả thuận”.

Nếu chọn phương thức để người dân và doanh nghiệp tự thỏa thuận, có thể sẽ xảy ra 3 hệ lụy, theo GS.Hoàng Văn Cường.

Thứ nhất, trong thời kỳ Công nghiệp hoá và Đô thị hoá, các dự án phát triển nhà ở đô thị và sản xuất kinh doanh đều lấy đất nông nghiệp của nông dân. Thực chất là nhà đầu tư mua gom đất nông nghiệp theo cách thỏa thuận với người dân giá thấp. Sau đó lập dự án thành đất đô thị, xây nhà ở bán với giá cao gấp nhiều lần.

Chính sách này đang ban cho nhà đầu tư một đặc quyền được hưởng giá trị tăng lên từ chuyển mục đích sử dụng đất, mang lợi cho một số người cố tình gây khó khăn, ép doanh nghiệp để nhận được giá cao.

Hệ lụy thứ hai, người dân bán đất chỉ nhận tiền, không được hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, tạo việc làm sau khi mất đất. Việc làm không có, tiêu hết tiền đền bù, mất sinh kế, nhiều hậu quả xã hội nẩy sinh.

Thứ ba, không phải người dân nào cũng có đủ năng lực để đám phán, thoả thuận với nhà đầu tư, nên dễ bị nhóm người thông đồng với nhà đầu tư dẫn dắt theo hướng bất lợi. Một số người cố tình không chấp nhận để ép nhà đầu tư phải trả với giá cao bất thường. Đây sẽ là nguyên nhân gây khiếu kiện, so bì với mức bồi thường của những dự án do nhà nước thu hồi đất, tiếp tục nảy sinh khiếu kiện kéo dài.

Cá biệt, nếu có người không chấp nhận thoả thuận, thì dự án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội phải dừng, nguồn lực đất đai bị lãng phí do không được đưa vào sử dụng theo mục đích của dự án có hiệu quả hơn, quy hoạch sử dụng đất của Nhà nước đã phê duyệt cũng không được thực hiện. “Đây là sự thất bại do Nhà nước từ bỏ quyền giao đất, thu hồi đất để người dân tự thảo thuận”, GS.Hoàng Văn Cường phát biểu.

Thu hồi đất và bồi thường bằng tiền chưa đủ

Về chính sách thu hồi đất và đền bù, theo GS.Hoàng Văn Cường chính sách bồi thường theo cách chỉ trả tiền cho người có đất bị thu hồi là không đủ, mà phải có các chính sách hỗ trợ, tái định cư, đảm bảo cho người dân có chỗ ở và sinh kế bằng hoặc tốt hơn nơi cũ. Và phải để người phải di dời nơi ở nhưng không bị thay đổi nhiều về các yếu tố xã hội”.

Nếu không thể tái định cư tại chỗ thì phải dành mặt bằng xây dựng nhà ở có điều kiện thuận lợi nhất dành cho dự án xây dựng khu tái định cư. Tránh tình trạng các địa phương thường dành mặt bằng có vị trí thuận lợi nhất cho đấu giá thu tiền, mặt bằng cho tái định cư thường có vị trí kém thuận lợi.

Và phải quy định tiêu chuẩn hạ tầng cho khu tái định cư. Ở đô thị, khu tái định cư phải có hạ tầng cao hơn cấp độ đô thị nơi ở cũ. Nếu ở nông thôn thì hạ tầng khu tái định cư phải theo tiêu chuẩn xây dựng nông thôn mới nâng cao, và nếu ở đô thị thì tiêu chuẩn của hạ tầng phải cao hơn cấp độ đô thị nơi người dân phải di dời.

Nếu chỗ ở bị thu hồi có giá trị thấp hơn giá chỗ ở tiêu chuẩn nơi tái định cư, thì người dân được nhận chỗ ở mới tốt hơn nhưng không phải bù thêm tiền.

GS.Cường đề nghị phải luật hoá chính sách bồi thường để tái lập nơi ở và sinh kế cho người có đất bị thu hồi tốt hơn chứ không phải chỉ dừng lại ở cách tính tiền bồi thường. Bên cạnh tiền bồi thường, thì phải hỗ trợ người dân có việc làm mới, có thu nhập tương đương hoặc cao hơn thu nhập từ đất bị thu hồi.

“Người dân đã dành đất để xây dựng công trình an ninh quốc phòng, phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng thì phải dành cho người bị thu hồi đất được hưởng những điều kiện tốt hơn điều kiện sẵn có để bù đắp cho sự đóng góp của họ cho phát triển của các dự án”, GS.Cường phát biểu.

Và trong các dự án phải dành một diện tích đáng kể để xây nhà cho thuê hoặc làm nơi bán hàng đề người dân bị thu hồi đất có việc làm. Chính sách bồi thường cũng phải hình thành quĩ bằng tiền đóng vào quĩ bảo hiểm hoặc gửi dài hạn trong ngân hàng để người đã quá tuổi lao động, không thể chuyển đổi nghề nghiệp được nhận tiền hàng tháng. Số tiền nhận được không thấp hơn thu nhập từ đất bị thu hồi.

Về cơ chế thu hồi đất, GS.Hoàng Văn Cường đưa ra 3 phương thức. Phương thức 1: Thu hồi đất cho các dự án phục vụ an ninh, quốc phòng, xây dựng công trình công cộng: Nhà nước ra quyết định thu hồi không cần lấy ý kiến người dân, nhưng phải lấy ý kiến đồng thuận của đa số người dân về phương án bồi thường, tái định cư. Đa số được hiểu là hơn 50%.

Phương thức 2: Thực hiện cơ chế tự thỏa thuận (điều 127 của dự thảo Luật), chỉ áp dụng trong 3 trường hợp: (1) quan hệ mua bán, chuyển nhượng đất không cần Nhà nước phê duyệt hay chấp nhận dự án đầu tư; (2) các dự án người dân góp đất để đóng cổ phần cùng kinh doanh; (3) các dự án người dân tự tái điều chỉnh đất đô thị.

Phương thức 3: Thu hồi đất đầu tư các dự án phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng: là những dự án sử dụng đất theo quy hoạch ngoài các dự án thuộc phương thức 1 và 2.

Các phương án thu hồi, bồi thường, tái định cư với sự tham gia của người dân. Khi đại đa số người dân (đại đa số được hiểu là có trên 75% người dân và người có trên 75% diện tích đất thu hồi) đồng tình thì nhà nước ra quyết định thu hồi. Sau khi có quyết định thu hồi, sẽ đấu giá để chọn người sử dụng đất hoặc đấu thầu dự án sử dụng đất để lựa chọn nhà đầu tư.

Hà Linh