Số báo ra đúng ngày 2/9/1945: Tư liệu sống động về ngày Lễ độc lập đầu tiên

Không vì một lẽ gì, công dân Việt Nam không tới dự ‘Ngày Độc lập’

Đó là nhấn mạnh của tờ Đông Phát trên số báo đặc biệt ra ngày 2/9/1945.

Đông Phát số báo về Ngày lễ độc lập đầu tiên là số báo 6107 ra ngày 2/9/1945. Báo có kích thước 52 cm x 33 cm được in trên nền giấy đen và chữ in lito nhỏ. Trên trang 1, ngay ở gần giữa trang, có một dòng chữ được in đậm, đóng khung: Số báo xuất bản đặc biệt về Ngày Độc lập.

Cùng với đó, toàn bộ tất cả các bài viết trên trang 1 đều là thông tin về Lễ Độc lập 2/9/1945.

Chiếm dung lượng khá lớn ngay trên đầu trang 1 là bài viết với cái tít được in đậm, to, rõ ràng: “Việt Nam độc lập muôn năm”. Ngay phía dưới tiêu đề bài báo là dòng chữ tựa như một thông báo kèm lời yêu cầu: “2 giờ chiều hôm nay toàn thể dân chúng phải tới dự “ngày độc lập”. Phía dưới một chút là dòng chữ: “Ngày độc lập tại khắp các tỉnh Trung, Nam, Bắc sẽ tỏ rõ tinh thần tranh đấu của chúng ta trong sự đoàn kết, trật tự và kiên quyết”.

Trong bài báo, những câu viết vừa có tính chất thông tin vừa như nhắc nhở dân chúng: “Ngày mồng 2 tháng 9 dương lịch là ‘Ngày Độc lập’, tức là một ngày lễ, một buổi hội họp lớn của Chính phủ tổ chức khắp Trung, Nam, Bắc – huy động toàn thể dân chúng thao diễn và chuẩn bị sẵn sàng lực lượng tranh đấu kiên quyết cho nền độc lập nước nhà. Vậy thì, không vì một lẽ gì, người công dân Việt Nam không biết nghĩ đến sự sống còn của đất nước, không vì một lẽ gì không tới dự ‘Ngày Độc lập’ để tranh đấu cho sự sống còn ấy – dù mới chỉ là cuộc tranh đấu quyết liệt bằng tinh thần…”.

Bài báo đặc biệt nhấn mạnh: “Lần đầu tiên, Chủ tịch Chính phủ Hồ Chí Minh ra mắt đồng bào. Dân chúng cần phải chỉnh tề hàng ngũ đông đủ và chặt chẽ quanh Chủ tịch. Việc làm ấy không riêng là ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhưng để tỏ rõ hơn một lần nữa rằng toàn thể đồng bào rất tín nhiệm ở Chính phủ Dân chủ lâm thời- một Chính phủ dân chủ cộng hòa không phân biệt đảng phái, mà chỉ biết có phụng sự quốc gia, tranh đấu lấy nền hoàn toàn độc lập.

“Ngày Độc lập” sẽ để cho mọi người làm tròn bổn phận ấy. Không những ở trong cuộc hội họp trên vườn Ba Đình, mà còn ở riêng từng gia đình, từng xưởng thợ, nhà máy, ở những tấm lòng thành thực và hăng hái. Kiên quyết của người công dân nước Việt Nam quý mến của chúng ta”- bài viết nhấn mạnh ý nghĩa của Ngày Lễ Độc lập.

Về phía tay phải, ngay bên cạnh bài báo “Việt Nam độc lập muôn năm”, báo Đông phát đăng toàn văn lời "Thề Độc lập" của Chính phủ Lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trước quốc dân: “Sẽ kiên quyết lãnh đạo toàn dân giữ vững nền độc lập cho Tổ quốc và thực hiện bản chương trình của Việt Minh, đặng mang lại tự do hạnh phúc cho dân tộc. Trong lúc giữ nền độc lập, chúng tôi quyết vượt mọi khó khăn, nguy hiểm, dù phải hy sinh tính mệnh cũng không từ”.

Cùng với đó là “Lời thề của Quốc dân” nguyện cùng Chính phủ “giữ quyền độc lập hoàn toàn cho tổ quốc, chống lại mưu mô xâm lược dù có phải chết cũng cam lòng”.

Không khí ngày 2/9/1945 tưng bừng

Bên dưới hai bài viết kể trên, Báo Đông Phát số đặc biệt còn đăng tải “Chương trình chính thức” cuộc “Mít tinh” và biểu tình tại Hà Nội (có sửa đổi khác chương trình cũ)”.

Trong đó ghi rõ nội dung chương trình buổi chiều Chủ nhật gồm những nội dung sau: “Bắn súng đón Chính phủ Lâm thời; Chào cờ; Hát bài Tiến quân ca; Đại biểu ban tổ chức đọc chương trình khai hội và giới thiệu Chính phủ Lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa; Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố về nền độc lập Việt Nam và chính thể Dân chủ Cộng hòa. Đọc bản Tuyên ngôn Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa; Chính phủ tuyên thệ trước quốc dân; Diễn thuyết: Diễn văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh, diễn văn của Đại biểu Chính phủ Lâm thời, diễn văn của Đại biểu Tổng bộ Việt Minh; Dân chúng thề độc lập; Hô khẩu hiệu; Đại biểu ban tổ chức tuyên bố bế mạc và mít tinh biến thành biểu tình thị uy qua các phố Tây đến tập trung ở bờ Hồ Gươm trước khi giải tán…”.

Ngay phía dưới nội dung chương trình báo còn đăng cả bản sơ đồ ghi rõ vị trí dành riêng cho các giới dưới tiêu đề “LỜI CHỈ DẪN”. Theo sơ đồ, vị trí của Lễ đài Độc lập và vị trí đứng của từng giới trong buổi lễ được đánh theo số thứ tự hết sức cụ thể: 1. Dân phố và ngoại thành; 2. Các giới có tổ chức (các hội, các nghiệp đoàn.v.v); 3. Nhân viên các sở công tư; 4. Nhà binh (giải phóng quân, cảnh sát. v. v); 5. Phụ nữ, bô lão, giáo sĩ, âm nhạc; 6. Điểm cứu thương và trưởng khu trật tự; 7.Liên lạc, trật tự; 8. Trạm cứu thương trung ương; Đài độc lập là chấm đen chính giữa vườn hoa”.

Các tổ chức tham gia mít tinh cũng như các lối vào vườn hoa Ba Đình cũng có những chỉ dẫn rất chi tiết: “Các đoàn thể phải đi hàng mười. Đội tự vệ chỉ mang gậy chứ không mang khí giới gì khác và có nhiệm vụ trông coi trật tự và giữ vững tinh thần của đoàn mình, Đội Tự vệ phải có dấu hiệu riêng tự làm lấy”. Việc “hát và hô khẩu hiệu” được hướng dẫn rất rõ ràng: “Lúc hô, đội tự vệ phải cắt cử người chỉ huy cho được đồng thanh”.

Cũng trên trang 1, báo Đông Phát còn đăng cả “giờ thiết quân luật tại TP Hà Nội”, theo đó, từ 23 giờ đêm đến 5 giờ sáng với lời nhấn mạnh “theo giờ Việt Nam độc lập”. Báo cũng đăng “giờ làm việc các công sở” được thực hiện từ ngày 3/9/1945, theo đó: Sáng: 6 giờ 30 đến 11 giờ; Chiều: 2 giờ đến 5 giờ.

Báo cũng đăng rất nhiều thông tin liên quan như “Bức thư ngỏ cùng phái bộ Đồng Minh”, “Việc đón tiếp phái bộ Đồng Minh tại Sài Gòn”; “Một cuộc hội họp của phụ nữ”…

Dưới chân trang nhất là dòng chữ in đậm, viết hoa hoàn toàn như một cách đặc biệt nhấn mạnh để mọi độc giả cần đặc biệt lưu tâm, ghi nhớ: “Dự cuộc biểu tình ngày Độc Lập là làm tròn phận sự một công dân Việt Nam”.

Không khí, thông tin về Lễ Độc Lập tiếp tục được thể hiện rõ nét trên trang 2 số báo Đông Phát đặc biệt.

Đó là việc Báo đăng lời mời của Hội Phật giáo Việt Nam tới Phật tử: “Hôm nay 2/9/45 là ngày lễ Độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Vậy xin toàn thể tín đồ Phật giáo đâu đấy đúng 7 giờ sáng tới các chùa làm lễ tụng kinh Dược sư để cầu cho nền độc lập nước nhà được củng cố vĩnh viễn. Đến 13 giờ xin kính thỉnh liệt vị tăng ni cùng thiên tín tề tựu tại chùa Quán Sứ để đi dự lễ mít tinh và biểu tình do Chính phủ tổ chức. Còn ở các chùa, đúng 14 giờ làm lễ tụng kinh Di đà cầu nguyện cho các binh sĩ đã hy sinh vì Tổ quốc...”.

Tờ báo cũng đưa ra lời kêu gọi chung “Hôm nay, toàn quốc làm lễ “Ngày Độc lập” rất trọng thể ở khắp cả mọi nơi. Muốn tỏ tình đoàn kết chặt chẽ của đồng bào, các phố nên cử ra một số ít thanh niên để dẫn các bô lão đến tụ ở Khai Trí Tiến Đức để chiều nay tới dự cuộc biểu tình”.

Báo cũng đăng nhiều thông tin nho nhỏ, thú vị liên quan tới ngày Lễ Độc lập như: “Ông chủ tiệm ăn ở 47 Hàng Quạt có nhã ý cúng vào Quỹ Việt Nam giải phóng quân số tiền thu được - cả vốn lẫn lời trong Ngày Độc Lập”; “8 giờ sáng hôm nay 2-9, các rạp hát và chiếu bóng đều có buổi diễn đặc biệt về độc lập. Cố nhiên là giá tiền “độc lập” và nhiều mặt hàng được giảm giá để phục vụ công chúng trong ngày đặc biệt này.”

Có thể nói, Đông Phát số báo 6107 ra ngày 2/9/1945 như một thước phim tư liệu sống động và chân thực về ngày Lễ độc lậpđầu tiên của dân tộc Việt Nam. Đông Phát đã có cho mình một vinh dự mà ít có tờ báo tiếng Việt nào có được.

“

Báo Đông Phát có trụ sở tại 94 Hàng Gai, Hà Nội. Tờ báo do ông Ngô Văn Phú, một chủ đồn điền ở Thái Bình làm chủ nhiệm, ông Hoàng Hữu Huy làm chủ bút. Ban đầu báo có tên là Đông Pháp, nhưng khi Nhật đảo chính Pháp ở Việt Nam (9/3/1945), tờ báo đổi tên là Đông Phát. Từ ngày 2/9/1945, tờ Đông Phát một lần nữa lại được đổi tên thành Gia Báo để biểu lộ tinh thần đoạn tuyệt triệt để những dấu vết của chế độ cũ và để kỉ niệm nền độc lập của nước Việt Nam mới.