AI chỉ đáp ứng nhu cầu thị giác chứ không phải nhu cầu thông tin

+ Trí tuệ nhân tạo đang “ồn ào” đến mức chúng ta phải ngồi lại để bàn đến nó, theo nhìn nhận của ông, AI là áp lực hay cơ hội đối với ảnh báo chí?

- Trong giai đoạn hiện nay, AI thật ra là một cơ hội, một cơ hội rất tốt nhưng mà cũng tạo ra những thách thức không nhỏ. Quan trọng là chúng ta nắm bắt, vận dụng như thế nào để nó đi đúng hướng và trong tầm kiểm soát để nó phục vụ tốt hơn cho công việc của mình. Còn đối với nhiếp ảnh thì không phải bây giờ mà sự thay đổi của lĩnh vực này là một hành trình gắn với công nghệ, thay đổi theo công nghệ từ rất lâu rồi. Từ máy ảnh phim đến máy ảnh kĩ thuật số đã có những chuyển mình lớn, giờ là trí tuệ nhân tạo thì sự thay đổi còn mạnh mẽ hơn nhiều lần…

Trên thực tế tại thời điểm này, các toà soạn báo ở Việt Nam, sử dụng AI can thiệp vào ảnh chưa nhiều, có lẽ từ lãnh đạo và các phóng viên ảnh cũng đều rất hiểu về bản chất của nó. Ở góc độ chuyên môn, tôi cho rằng, ảnh báo chí mang giá trị cung cấp thông tin thời sự, hiện thực minh chứng cho các sự kiện, sự việc đang diễn ra là chính xác… thì tuyệt đối không dùng AI can thiệp vào nội dung và bản chất thông điệp của hình ảnh để đảm bảo sự trung thực, khách quan cao nhất.

Còn đối với những ảnh, nhóm ảnh đòi hỏi thẩm mỹ, thu hút công chúng, thường có thể sử dụng cắt ghép làm ảnh bìa theo dụng ý nào đó của toà soạn… thì chúng ta sẽ sử dụng AI ở một chừng mực vừa đủ, phù hợp để có sản phẩm ảnh nét hơn, đẹp hơn nhưng tuyệt đối không làm thay đổi cảm xúc, bản chất nhân vật, chi tiết bối cảnh và nội dung sự kiện. Đối với những ảnh mang tính thương mại, hoặc ảnh quảng cáo lồng ghép cần có sự can thiệp sâu của AI thì nên có chú thích rõ ràng, tránh gây hiểu lầm...

+ Thưa ông, như vậy việc sử dụng AI trong tác nghiệp ảnh báo chí một cách phù hợp sẽ giúp các nhà báo và tòa soạn nâng cao hiệu quả trong công việc, thu hút được độc giả?

- Tôi không phủ nhận lợi ích mà các công cụ AI mang lại đối với ảnh báo chí nhưng chỉ nên coi đó là một “trợ lý ảo”, một công cụ trong các khâu xây dựng ý tưởng, biên tập ảnh đơn giản, sử dụng ảnh do AI tạo ra chỉ là ảnh minh họa chứ không phải là một tác phẩm ảnh báo chí. Và quan điểm nhất quán của tôi là, đối với ảnh báo chí, tuyệt đối không sử dụng ảnh từ AI. Báo chí là phải chụp trực tiếp chân thật. Bởi điểm mạnh nhất của ảnh báo chí đó là tính trung thực, là hiện thực khách quan qua lăng kính của người làm báo.

Một trong những trăn trở của tôi là vấn đề bản quyền tác phẩm hiện nay chưa có hành lang pháp lý. Điều này dẫn đến việc sử dụng AI như công cụ trong lĩnh vực ảnh còn ở mức “dè chừng”. Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam đã xây dựng một trang web dành riêng cho các hội viên đăng ảnh lên nhằm lan toả thông tin tới công chúng, làm xong rồi nhưng chưa đủ cơ sở để bảo vệ bản quyền cho các tác giả, vì vậy vẫn chưa triển khai được. Chúng tôi có hàng triệu bức ảnh nhưng chưa thể đưa lên vì nếu không bảo vệ được bản quyền thì các tác phẩm sẽ bị đánh cắp và làm dữ liệu cho AI sẽ sử dụng và lúc đó có thể sẽ “biến hóa” thành triệu triệu hình ảnh khác và không còn bản quyền, không còn sự chân thực nữa.

Dữ liệu không có thì AI không làm được

+ Tôi hoàn toàn cảm thông với những lo ngại của ông. Nhưng liệu những áp lực đó có dần trở thành “lực cản” cho sự sáng tạo của người phóng viên ảnh? Sự cạnh tranh giữa AI và những người làm báo ảnh hiện nay đang ở mức độ nào, thưa ông?

- Theo tôi đó chỉ là khó khăn chứ không phải là lực cản làm giảm đi nhiệt huyết của người phóng viên mà chính điều ấy lại càng là động lực để chúng ta vượt lên.

Bạn hình dung rằng, trong những áp lực đó thì bản thân chúng ta càng phải vận dụng khéo léo, linh hoạt để AI đúng nghĩa là công cụ phục vụ mình tốt hơn chứ không thể thay thế sức lao động sáng tạo thực sự của người làm nghề. Giá trị cốt lõi của ảnh báo chí chính là tính chân thực. Hiện thực cuộc sống là thứ tồn tại vĩnh viễn trong ảnh báo chí dù trí tuệ nhân tạo đang “lũng đoạn” cũng không thể thay thế sức lao động, tác nghiệp trực tiếp của người phóng viên ảnh. Cho nên ảnh báo chí luôn có giá trị đặc biệt bởi vì AI không tự chụp ảnh thực tế mà chỉ khi phóng viên đưa ảnh lên mới tạo thành dữ liệu để nó vẽ, cắt ghép, xử lý, tạo ra sản phẩm.

Nếu không có dữ liệu của chúng ta, của con người sản xuất thì làm gì có ảnh do AI tạo ra. Do đó, đối với ảnh thì tôi nghĩ là AI rất khó để cạnh tranh với sức lao động của người làm báo. Bản thân mỗi người làm nghề cần phải xác định rằng mình không được dễ dãi với những sản phẩm đứng tên mình.

+ Nhưng lo ngại là công chúng sẽ có phần dễ dàng khi đón nhận các sản phẩm từ AI “đẹp, bắt mắt” và lâu dần sự lạm dụng đó khiến người làm nghề… mất đi vị thế?

- Đúng là có lo ngại khi công chúng đang có quá nhiều thông tin, hình ảnh xung quanh nhưng tôi cho rằng chính báo chí phải là người cuối cùng để định hướng dư luận. Tôi nhớ, cách đây 30 năm đã có một phóng viên của Reuters dùng photoshop để thêm một chút khói vào bức ảnh chụp đám cháy nhằm tăng thêm tính nghiêm trọng của sự việc, ngay lập tức đã bị đuổi ra khỏi tòa soạn. 30 năm trước đã làm như vậy thì hiện tại tính kỷ luật, kỷ cương đó phải được siết chặt hơn nữa.

Thực tế AI chỉ có thể làm thỏa mãn những nhu cầu về thị giác chứ không đáp ứng được nhu cầu về thông tin và nhu cầu nắm bắt hiện thực. Và các toà soạn cũng như mỗi người làm báo đều phải xác định rõ điều ấy. Chính sự tự trọng nghề nghiệp và khả năng định hướng xã hội sẽ tạo nên chuẩn mực. Sự chuẩn mực… cũng chính là thước đo, là ranh giới cho việc sử dụng AI như thế nào. Điều này cũng rất cần có các buổi tập huấn kiến thức, kĩ năng để định hướng, nâng tầm văn hóa, nâng cao kĩ năng trong sáng tạo tác phẩm ảnh trước sức ép của AI…

+ Vâng, xin cảm ơn ông!

Hà Vân (Thực hiện)