Vì sao cần khung pháp lý cho tiền số?

Trong khoảng một thập kỷ gần đây, tiền kỹ thuật số, hay còn gọi là tiền ảo đang “bùng nổ” trên thế giới. Tuy nhiên, phản ứng của các quốc gia về loại tiền này có sự khác nhau, một số quốc gia thì công nhận tiền kỹ thuật số là một loại tài sản, một số khác thì không.

Theo báo cáo của Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV công bố mới đây, thế giới có 2 dạng tiền kỹ thuật số. 

Thứ nhất là tiền pháp định. Đây là loại tiền kỹ thuật số được Ngân hàng Trung ương của một quốc gia nào đó phát hành.

Thứ hai không phải là tiền pháp định, không chính thống, nếu do các cá nhân, tổ chức khác phát hành, đơn cử như: Bitcoin, onecoin, ethereum,... Loại tiền này có thể được gọi là tiền ảo hoặc tiền mã hóa. 

Trên thế giới, hiện nay có khoảng 17.000 tiền kỹ thuật số không chính thống như thế này với giá trị vốn hóa khoảng 3.000 tỷ USD, trong đó bitcoin chiếm khoảng 57%, còn lại là các đồng tiền khác.

Với riêng tiền kỹ thuật số không chính thống, hiện có khoảng 33 quốc gia, đa phần là các nước phát triển công nhận hoặc cho phép giao dịch, 17 quốc gia cấm một phần và 10 quốc gia cấm hoàn toàn. Việt Nam nằm trong nhóm 17 quốc gia cấm một phần.

Trên thực tế, tại Việt Nam hiện nay có gần 21 triệu người sở hữu tiền kỹ thuật số, chủ yếu là loại tiền ảo, tiền không chính thống, đứng thứ 4 thế giới sau Ấn Độ, Trung Quốc và Mỹ về số lượng người sử hữu tiền số.

TS Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế nhận định rằng: Một trong những lý do Việt Nam đứng thứ 4 thế giới về số lượng người sử dụng tiền ảo, đó là  vọng kiếm lời nhanh, nhất là đồng Bitcoin biến động, tăng giá nhanh thời gian qua.

Bên cạnh đó còn một số lý do khác, như tâm lý đám đông theo trào lưu; sự phát triển nhanh của công nghệ số và sự tinh vi, tinh quái của những kẻ lừa đảo…

Đang xây dựng pháp lý cho tiền số

Dù có số lượng người sở hữu tiền ảo tương đối đông đảo, thế nhưng tại Việt Nam vẫn chưa có khung pháp lý cho loại tài sản này (trừ tiền pháp định), tạo ra lỗ hổng pháp lý, thất thu thuế, rủi ro khá lớn…

Tuy nhiên, các cơ quan quản lý tại Việt Nam cũng đã bắt đầu thay đổi cách tiếp cận với vấn đề này. Tổ nghiên cứu về tài sản ảo, tiền ảo tại Bộ Tài chính đã được thành lập, nghiên cứu về tài sản ảo, tiền ảo cũng như kinh nghiệm quốc tế trong hoạt động quản lý, giám sát liên quan.

Mới đây, tại buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương (ngày 24/2/2025) về mục tiêu tăng trưởng đặt ra cho năm 2025, Tổng Bí thư Tô Lâm nhất trí với đề xuất về việc cần sớm quản lý đồng tiền điện tử dưới dạng một loại tài sản ảo để tránh các tác động tiêu cực đến nền kinh tế và các vấn đề xã hội, đồng thời giúp đóng góp giá trị cho kinh tế đất nước.

Thủ tướng Chính phủ cũng đã đưa ra những chỉ đạo quan trọng nhằm đảm bảo các quy định pháp lý liên quan đến tiền ảo. 

Ngày 3/3/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã chủ trì cuộc họp Thường trực Chính phủ về việc hoàn thiện khung pháp lý nhằm quản lý các loại tài sản ảo, tiền ảo và tài sản mã hóa. Đây là bước đi quan trọng, đánh dấu sự quan tâm của Chính phủ đối với lĩnh vực này trong bối cảnh nền kinh tế số phát triển nhanh chóng.

Theo đó, Bộ Tài chính được giao nhiệm vụ xây dựng hồ sơ trình Chính phủ ban hành Nghị quyết thí điểm, hướng tới mục tiêu vừa thúc đẩy nghiên cứu, phát triển công nghệ mới, vừa đảm bảo sự ổn định kinh tế - tài chính.

Quan điểm chủ đạo của Chính phủ là tận dụng cơ hội từ công nghệ blockchain để nâng cao khả năng huy động vốn, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, nhưng đồng thời phải đặt yếu tố an toàn tài chính lên hàng đầu.

Liên quan tới vấn đề này, ông Bùi Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Ủy ban chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), Bộ Tài chính khẳng định: Việc triển khai Nghị quyết thí điểm phát hành và giao dịch tài sản mã hóa sẽ là bước đệm để Việt Nam từng bước xây dựng khung pháp lý phù hợp với xu thế toàn cầu.

Theo ông Hải, thị trường tài sản số đã và đang phát triển với tốc độ nhanh chóng, không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Theo các chuyên gia, việc áp dụng cơ chế thử nghiệm (sandbox) sẽ mang lại nhiều lợi ích đáng kể. 

Trước hết, sandbox giúp tạo ra một môi trường pháp lý linh hoạt, cho phép thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới mà không gây ra xáo trộn lớn cho hệ thống tài chính. 

Đồng thời, nó giúp các cơ quan quản lý có thời gian đánh giá, nghiên cứu và điều chỉnh chính sách một cách phù hợp trước khi ban hành các quy định chính thức. Đây cũng là cách tiếp cận phổ biến tại nhiều quốc gia như Singapore, Anh hay Nhật Bản.

Tuy nhiên, ông Bùi Hoàng Hải thừa nhận, bên cạnh cơ hội, thị trường tài sản số cũng đặt ra nhiều thách thức. Sự phát triển bùng nổ của tài sản mã hóa làm gia tăng nguy cơ rửa tiền, tài trợ khủng bố và các hoạt động tài chính phi pháp khác. Ngoài ra, tính biến động cao của tài sản số có thể ảnh hưởng đến nhà đầu tư và gây rủi ro cho nền kinh tế.

Chính vì vậy, việc triển khai thí điểm cần có sự giám sát chặt chẽ từ các cơ quan quản lý. Chính phủ sẽ kiểm soát quy mô thị trường trong giai đoạn thử nghiệm, đồng thời thiết lập các tiêu chuẩn để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư. 

Nếu được thực hiện đúng cách, sandbox không chỉ giúp phát triển thị trường tài sản số một cách minh bạch mà còn tạo ra nền tảng vững chắc để xây dựng hệ thống pháp lý hoàn chỉnh.

Một trong những vấn đề quan trọng nhất khi xây dựng khung pháp lý cho tài sản số là làm sao để cân bằng giữa việc bảo vệ nhà đầu tư và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều cơ quan quản lý, bao gồm Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an và các cơ quan liên quan.

Bộ Tài chính, với vai trò chủ trì, đang đề xuất các giải pháp để hỗ trợ DN khởi nghiệp trong lĩnh vực tài sản số, đồng thời thiết lập các quy tắc để đảm bảo tính minh bạch của thị trường. Trong khi đó, Ngân hàng Nhà nước có nhiệm vụ giám sát tác động của tài sản số đối với chính sách tiền tệ và hệ thống tài chính.

“Ngoài ra, Bộ Công an sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn các hành vi gian lận, lừa đảo và rửa tiền trên thị trường tài sản số. Việc phối hợp giữa các cơ quan này sẽ giúp tạo ra một hệ sinh thái tài sản số an toàn, đồng thời mở ra cơ hội mới cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo”, ông Hải nói.