Bứt phá đổi mới cách làm để huy động mọi tiềm năng cho phát triển đất nước
(NB&CL) Trong cuộc trao đổi với Báo Nhà báo và Công luận, TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược thương hiệu và cạnh tranh nhấn mạnh, hiện chính sách mới chỉ tập trung vào bên cung, tức là hỗ trợ doanh nghiệp về vốn, công nghệ, nguồn lực, lao động kỹ năng cao và thu hút nhân tài. Còn bên cầu (tức thị trường, nơi doanh nghiệp và người tiêu dùng tương tác) lại chưa được chú trọng đúng mức.
+ Để quốc gia cường thịnh phải dựa vào lực lượng kinh tế tư nhân hùng hậu. Không có quốc gia nào trở thành hùng cường nếu nền khoa học công nghệ quốc gia yếu kém. Vậy Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW có tầm quan trọng và ý nghĩa thế nào khi được ban hành ở thời điểm này, thưa ông?
- Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW được ban hành ở thời điểm này gắn với ba điều: Thứ nhất, đây là thời điểm có tính bước ngoặt cho cải cách để phát triển Việt Nam, thực hiện khát vọng của Việt Nam đến năm 2030 - 2045 và 2050. Thứ hai, là thay đổi cách thức phát triển dựa nhiều hơn vào những sáng tạo, vào khoa học công nghệ (KHCN) và vị thế quốc gia. Thứ ba, dù là Nghị quyết 57 hay Nghị quyết 68 vẫn là làm thế nào huy động được tất cả các nguồn lực, các tiềm năng của đất nước này, của dân tộc này (là con người, có thể là công nghệ, là các tiềm năng khác…) để thúc đẩy phát triển một cách bền vững và toàn diện.
Các nghị quyết không chỉ thừa nhận vai trò to lớn chưa từng có của doanh nghiệp, của kinh tế tư nhân và KHCN trong tiến trình cải cách, phát triển đất nước. Ba cụm từ rất quan trọng đã được dùng đến trong nghị quyết khẳng định vai trò của kinh tế tư nhân, đó là “là động lực quan trọng nhất”, “là lực lượng tiên phong”, “là chiến sỹ”… Và còn có rất nhiều những chính sách vừa là tổng thể, vừa là tổng hợp nhưng trong đó lại có nhiều đột phá theo các lớp: Trong tương tác giữa doanh nghiệp và chính quyền; Trong phát triển doanh nghiệp khởi nghiệp, doanh nghiệp nhỏ, hộ kinh doanh; Đột phá trong các nhiều lĩnh vực cho doanh nghiệp startup, cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, cho hộ sản xuất kinh doanh gia đình. Đặc biệt là phát triển các doanh nghiệp lớn có vai trò dẫn dắt.
Và công nghệ được xem là yếu tố trung tâm, không chỉ ở tầm nhìn mà cả trong phân bổ nguồn lực, đầu tư, và cơ chế chi tiêu – bao gồm cả ngân sách, xã hội hóa và các hình thức quỹ hỗ trợ.
+ Theo ông, đâu là những điểm mới rất đáng chú ý, rất đáng quan tâm của Nghị quyết 57?
- Những điểm mới trong Nghị quyết cũng đồng nghĩa với các điểm đột phá chưa từng có của Đảng và Nhà nước ta về vai trò của khoa học và công nghệ cũng như các chính sách phát triển:
Thứ nhất, xác định rõ nguồn lực cho khoa học công nghệ, chi tiêu, bao nhiêu là huy động từ xã hội, bao nhiêu là ngân sách và cách chi tiêu (kinh phí chi cho nghiên cứu phát triển (R&D) đạt 2% GDP, trong đó kinh phí từ xã hội chiếm hơn 60%; Bố trí ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và tăng dần theo yêu cầu phát triển).
Cho phép áp dụng cơ chế quỹ và khoán chi chứ không áp đặt cơ chế quản lý ngân sách cứng nhắc. Chi ngân sách cho phát triển KHCN ưu tiên thực hiện theo cơ chế quỹ. Hình thành các quỹ đầu tư mạo hiểm cho khởi nghiệp sáng tạo, ươm tạo công nghệ và chuyển đổi số.
Thứ hai, có những nhìn nhận về khoa học công nghệ rất đổi mới. Đó là chấp nhận có thua có thắng, chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và độ trễ trong nghiên cứu. Có cơ chế thí điểm thử nghiệm công nghệ mới. Đi liền với đó có chính sách miễn trừ trách nhiệm đối với doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân trong trường hợp thử nghiệm công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới mà có thiệt hại về kinh tế do nguyên nhân khách quan.
Thứ ba, thu hút phát triển nguồn nhân lực, thu hút người tài.
Thứ tư, mở rộng đa dạng các hình thức tôn vinh, biểu dương, khen thưởng kịp thời, xứng đáng; trân trọng từng phát minh, sáng chế, sáng kiến cải tiến kỹ thuật, sáng kiến dù là nhỏ nhất.
+ KHCN, đổi mới sáng tạo không còn là lựa chọn mà là con đường bắt buộc nếu Việt Nam muốn bứt phá. Mục tiêu lớn, quyết tâm cao, khát vọng lớn lao nhưng cũng đang có những câu hỏi: Nghị quyết đi vào cuộc sống thế nào? Trong một số văn bản để thực hiện Nghị quyết vẫn chưa thấy đổi mới, sáng tạo?
- Nghị quyết 57, Nghị quyết 68, Nghị quyết 59 về đổi mới hoạt động đối ngoại trong tình hình mới, Nghị quyết 66 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật tạo thành “bộ tứ trụ cột”, được kỳ vọng sẽ thay đổi đất nước trong thời gian sắp tới theo hướng phát triển hơn, KHCN hơn, sáng tạo hơn và cuộc sống phải hạnh phúc hơn.
Trong những lần thảo luận, trao đổi với các nhà khoa học, các chuyên gia, các doanh nghiệp và một số startup về các nghị quyết, thấy toát lên suy nghĩ chung: Vấn đề bây giờ là thực thi.
Các nghị quyết mới ban hành xoay quanh công nghệ và những ưu tiên chiến lược của đất nước. Làm thế nào để đưa nghị quyết vào cuộc sống. Cùng với đó có một câu chuyện rất “hot” hiện nay là gắn với vai trò tư nhân, gắn với công nghệ, đổi mới, sáng tạo và cả tốc độ, tốc độ thực thi. Từ các nghị quyết cho đến các đề xuất chính sách (proposal) gần đây, điểm mấu chốt chính là tốc độ – “speed”. Nhưng “speed” không thể có nếu thiếu khung pháp lý phù hợp, thiếu những cơ chế tổ chức rõ ràng.
+ Một trong những nhiệm vụ quan trọng là khẩn trương hoàn thiện thể chế, chính sách, đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh. Nhưng dường như nhiều quy định mới, chính sách mới vẫn chưa đủ “mở”?
- Không phải là mình chờ một sự tròn trịa của các chính sách, quy định mà rất nhiều việc vẫn phải vừa chạy, vừa xếp hàng. Nhưng phải hành động nhanh. Hiện chính sách mới chỉ tập trung vào bên cung, tức là hỗ trợ doanh nghiệp về vốn, công nghệ, nguồn lực, lao động kỹ năng cao và thu hút nhân tài.
Còn bên cầu (tức thị trường, nơi doanh nghiệp và người tiêu dùng tương tác) lại chưa được chú trọng đúng mức. Cần tạo động lực đặc biệt cho phía cầu để thúc đẩy phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo. Có chính sách để tạo thêm thị trường, tạo “cầu” cho doanh nghiệp; Có chính sách kết nối cung - cầu, hỗ trợ startup, doanh nghiệp vừa và nhỏ đưa sản phẩm ra thị trường. Xây dựng các hệ sinh thái đổi mới sáng tạo...
Và phải tạo môi trường kinh doanh cạnh tranh, bình đẳng và minh bạch nhất có thể. Việc hỗ trợ cũng phải khác, không phải bằng cách “chọn người thắng” mà là “hỗ trợ người thắng cuộc”. Mà mục tiêu cuối cùng cũng là phát triển đất nước theo cách mới, huy động được nguồn lực, đổi mới, sáng tạo, đem lại lợi ích, phát triển doanh nghiệp và lớn hơn là vì quốc gia, vì đất nước. Đồng thời chia sẻ và lan tỏa được lợi ích đấy để nhìn về phát triển trong giai đoạn tới thì ai cũng được hưởng lợi.
Niềm tin là yếu tố quyết định. Pháp luật và thể chế phải đi trước một bước. Điều này cực kỳ quan trọng. Phải hành động. Và nếu không tổ chức được quy trình minh bạch, công khai, thì bất kỳ cái gì mới cũng sẽ rất khó hình thành – đó là bài học đã được chứng minh qua rất nhiều kinh nghiệm quốc tế.
+ Cảm ơn ông về cuộc trao đổi này.