+ Tháng 6 này, chúng ta kỷ niệm 97 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam. Trong rất nhiều bài phát biểu của mình, ông từng nhấn mạnh đến câu chuyện “báo chí phải trở lại giá trị cốt lõi”. Vậy, nhìn lại hành trình 97 năm qua, giá trị cốt lõi nhất của nền Báo chí Cách mạng mà các thế hệ người làm báo Việt Nam đã tạo dựng được là gì, thưa ông?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: 97 năm qua, từ dấu mốc khởi đầu với việc Báo Thanh Niên - tờ báo do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập, xuất bản số báo đầu tiên - lực lượng Báo chí Cách mạng nước ta không ngừng lớn mạnh, vị thế của báo chí và người làm báo không ngừng được khẳng định. Trong các giai đoạn lịch sử của đất nước, trong mỗi bước đi của Đảng, báo chí luôn là lực lượng xung kích trên mặt trận văn hóa, có những đóng góp to lớn cho sự nghiệp giải phóng dân tộc trước đây và công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay.

Đặc biệt, Báo chí Cách mạng luôn khẳng định được vai trò là dòng thông tin chủ lưu, động viên khích lệ đông đảo quần chúng nhân dân, cổ vũ tinh thần yêu nước, tinh thần dân tộc, bám sát chủ trương, đường lối của Đảng, đồng thời giúp người dân thêm hiểu, thêm tin tưởng vào những chủ trương, đường lối ấy, phản ánh sinh động mọi mặt đời sống chính trị, kinh tế, xã hội; tích cực tuyên truyền những giá trị tốt đẹp, thực hiện hiệu quả chức năng giám sát và phản biện xã hội, tham gia tích cực vào công cuộc phòng chống tham nhũng, tiêu cực…

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng khẳng định nền Báo chí Cách mạng Việt Nam luôn là lực lượng đi đầu sự nghiệp đổi mới; báo chí và các nhà báo là “chiến sĩ cách mạng”, là lực lượng giàu sức chiến đấu, nhân văn, luôn hướng về cuộc sống còn nhiều gian khó của hàng triệu người lao động; cổ vũ, lan tỏa việc tốt, người tốt - việc tử tế, người tử tế; đấu tranh phòng chống cái ác, tham nhũng, lãng phí, các biểu hiện tiêu cực của xã hội; đóng vai trò tích cực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, tích cực tham gia xây dựng Đảng, xây dựng và củng cố quốc phòng - an ninh và hoạt động đối ngoại.

Trên hành trình phát triển gần một thế kỷ qua, Báo chí Cách mạng đã luôn bám sát những giá trị cốt lõi, bất di bất dịch của mình. Đó là tính trung thực, sự công bằng, cân bằng và chuyên nghiệp trong thông tin, với đích đến là phục vụ độc giả, khán thính giả, cao hơn nữa là phụng sự đất nước, vì lợi ích của dân tộc và nhân dân Việt Nam. Dù ở thời kỳ nào, dù cách thức làm báo có thể khác so với trước đây thì đạo đức, lý tưởng làm nghề vẫn không bao giờ thay đổi.

+ Tạo dựng được giá trị cốt lõi ấy đã khó, gìn giữ và tiếp tục phát huy những giá trị ấy còn khó khăn hơn gấp bội. Có ý kiến cho rằng trong thời đại nhiễu loạn thông tin hiện nay, sứ mệnh kiểm chứng thông tin và cung cấp thông tin chính thống của báo chí càng quan trọng hơn bao giờ hết. Ông nhìn nhận thế nào về ý kiến này?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: Tôi cho đó là một ý kiến xác đáng. Trong thời kỳ công nghệ truyền thông phát triển nhanh chóng như hiện nay, sự phổ biến của các thiết bị công nghệ hiện đại cùng với sự lớn mạnh của mạng xã hội mang lại những tác động tích cực nhưng cũng ẩn chứa phía sau không ít những yếu tố tiêu cực, những nguy cơ phức tạp, khó lường.

Như trong đại dịch COVID-19 hai năm vừa qua, bên cạnh những lợi ích trong việc kết nối các cá nhân và phổ biến thông tin thì mạng xã hội cũng đã bộc lộ nhiều bất cập, trở thành nơi phát tán tin giả, tin thất thiệt, làm nhiễu loạn thông tin, trở thành nơi các đối tượng xấu, các thế lực thù địch lợi dụng nhằm làm chia rẽ xã hội, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh, trật tự xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức, tư tưởng, niềm tin của nhân dân cũng như làm suy giảm niềm tin của công chúng vào chính truyền thông chính thống nói chung. Bất kỳ ai có trong tay một chiếc điện thoại thông minh là có thể đăng tải nội dung mà nhiều khi chưa được kiểm chứng hoặc thậm chí là thông tin thất thiệt.

Bối cảnh đó đòi hỏi Báo chí Cách mạng cần phát huy hơn nữa vai trò, vị thế và những giá trị cốt lõi của mình. Trong dòng chảy thông tin mạnh mẽ như hiện nay, các cơ quan báo chí phải đưa thông tin nhanh nhạy nếu không muốn bị mạng xã hội lấn át, nhưng quan trọng là thông tin phải chính xác, công bằng và cân bằng. Dòng thông tin trên báo chí vẫn phải là dòng thông tin chủ lưu, là bộ lọc đáng tin cậy về mọi vấn đề mà xã hội quan tâm, phản ánh trung thực đời sống và lan tỏa những giá trị tốt đẹp cùng năng lượng tích cực.

Muốn xây dựng một xã hội tốt đẹp và thực hiện tốt sứ mạng của mình, hơn lúc nào hết, đội ngũ những người làm báo cả nước phải thể hiện tinh thần đoàn kết, chung sức, chung lòng, vì một nền Báo chí Cách mạng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Tính chuyên nghiệp đòi hỏi mỗi nhà báo và cơ quan báo chí phải trang bị tri thức mới, kỹ năng nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp trong sáng. Tính hiện đại được thể hiện bằng phương pháp làm báo tiên tiến, tận dụng sự phát triển của khoa học - công nghệ đưa thông tin tới bạn đọc một cách chính xác, nhanh chóng và thuận tiện nhất. Tính nhân văn thể hiện qua việc bảo vệ, phát triển những giá trị văn hóa, phẩm cách của từng cá nhân cũng như của cộng đồng, của dân tộc. 

+ Chỉ còn 3 năm nữa, nền Báo chí Cách mạng Việt Nam sẽ tròn 100 năm tuổi. Đó là một dấu mốc đầy tự hào nhưng cũng là thời điểm nhắc nhở rằng báo chí nước ta đang đứng trước những thách thức chưa từng có. Ông vừa nhắc tới yêu cầu về tính “hiện đại, chuyên nghiệp” của báo chí. Trước đó, trong rất nhiều bài viết, bài nói chuyện, ông cũng đã từng nhiều lần nhấn mạnh tới yêu cầu báo chí phải đổi mới, sáng tạo. Vì sao phải đổi mới, sáng tạo và sự đổi mới, sáng tạo ấy sẽ phải được hiện thực hóa ở những khía cạnh chính yếu nào, thưa ông?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: Báo chí hiện nay có rất nhiều thay đổi so với cách làm báo trong hàng trăm năm qua. Thậm chí nhìn lại chỉ 5-10 năm trước, chúng ta đã thấy báo chí hiện nay thay đổi chóng mặt tới mức nào. Báo chí không còn là “người gác cổng” duy nhất có nhiệm vụ chọn lọc và cung cấp thông tin cho người dùng nữa. Ở ngoài kia đang có hàng tỷ website, kênh thông tin trên đủ mọi nền tảng, cạnh tranh từ hoạt động tin tức đến nội dung giải trí. Người dùng không còn phải đi tìm tin tức – bằng cách mua báo in, bật kênh phát thanh - truyền hình hay truy cập các báo điện tử – mà tin tức tự tìm đến người dùng và có tính cá nhân hóa ngày càng cao.

Làm báo bây giờ không chỉ dựa vào nội dung hấp dẫn mà còn phải sử dụng công nghệ tốt. Và chân kiềng thứ 3 để báo chí phát triển bền vững, bên cạnh nội dung và công nghệ, chính là sự sáng tạo. Đổi mới sáng tạo không ngừng là cách thức kéo độc giả trở lại gần hơn với báo chí. Đừng hài lòng với những thành tích trong quá khứ, đừng e ngại trước sự lấn lướt của các công ty công nghệ, hãy mạnh dạn vượt qua vùng an toàn của mỗi người, mỗi cơ quan để sáng tạo nên những sản phẩm báo chí có ích cho xã hội.

Thời gian qua, nhiều cơ quan báo chí nước nhà đã tận dụng rất tốt sự phát triển của khoa học - công nghệ, thay đổi mạnh mẽ các hình thức truyền thông truyền thống bằng những hình thức truyền thông mới, tạo được ấn tượng đối với công chúng thông qua những tác phẩm báo chí chất lượng cao. Đây chính là “sức sống mới” của báo chí.

Tuy nhiên, kết quả đó mới chỉ là bước đầu. Mỗi tòa soạn và mỗi người làm báo cần chủ động tiếp cận và sử dụng hiệu quả công nghệ truyền thông vào tác nghiệp báo chí, từ khâu thu thập thông tin, sản xuất nội dung cho đến việc phát hành nội dung trên các nền tảng khác nhau.

Các cơ quan báo chí cần tiếp tục tập trung phát triển theo hướng đa phương tiện, đa nền tảng, đặc biệt là thúc đẩy chuyển đổi số trong mọi hoạt động của tòa soạn, vì đây là xu hướng không thể đảo ngược của báo chí Việt Nam nói riêng và báo chí thế giới nói chung.

+ Về câu chuyện chuyển đổi số - đòi hỏi cấp thiết trong tiến trình đổi mới, hiện đại hóa, chuyên nghiệp hóa báo chí - có thể nhận thấy nhiều cơ quan báo chí đã có sự chuyển đổi mạnh mẽ thời gian qua, nhưng với không ít cơ quan báo chí khác, chuyển đổi số thực sự là một thách thức. Phải chăng cần có những hướng dẫn, định hướng, chính sách để các cơ quan báo chí hiểu rõ về chuyển đổi số và thực hiện chuyển đổi số bài bản và thuận lợi hơn?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: Đúng là không phải ai cũng hiểu rõ thế nào là chuyển đổi số. Tôi được một số cơ quan báo chí đề nghị cho ý kiến tham vấn về chiến lược chuyển đổi số của họ, nhưng khi đọc hết thì thấy đó là những kế hoạch nâng cấp thiết bị và phần mềm mà thôi. Chuyển đổi số không phải là nói đến công nghệ mà là nói đến tư duy. Cần thay đổi toàn bộ tư duy về quy trình sản xuất nội dung, quy trình kinh doanh và thậm chí cần xây dựng văn hóa mới cho cả tòa soạn để phù hợp với mô hình digital-first (ưu tiên nội dung kỹ thuật số).

Không có một giải pháp chung nào cho tất cả các tòa soạn. Mỗi cơ quan báo chí phải xác định được mục tiêu cũng như nguồn lực của mình trước khi thiết kế chiến lược chuyển đổi số. Và xin lưu ý rằng không phải những cơ quan có nguồn lực tài chính và nhân sự mạnh thì sẽ chuyển đổi số hiệu quả hơn những tờ báo, kênh phát thanh - truyền hình với quy mô nhỏ hơn.

Vì đây là vấn đề mới, khái niệm mới nên cần sự hướng dẫn, gợi mở, hỗ trợ của các cơ quan chức năng. Bộ Thông tin và Truyền thông đã xây dựng đề án để hướng dẫn, định hướng cho các cơ quan báo chí về chuyển đổi số và thực hiện chuyển đổi số bài bản. Hội Nhà báo Việt Nam cũng có kế hoạch tổ chức các cuộc tọa đàm, diễn đàn nhằm nâng cao nhận thức, các chương trình đào tạo về kỹ năng, nghiệp vụ để hỗ trợ các cơ quan báo chí, đặc biệt là các cơ quan báo chí địa phương trong quá trình chuyển đổi số.

Tuy nhiên, tôi cho rằng chuyển đổi số thành công phụ thuộc rất nhiều vào nhu cầu tự thân và quyết tâm của các cơ quan báo chí. Lãnh đạo các cơ quan báo chí phải am hiểu về công nghệ, phải lan tỏa được thông điệp tới mọi bộ phận, mọi nhân viên, xây dựng được chiến lược dài hạn và kế hoạch ngắn hạn khai thác được sức mạnh riêng có của cơ quan báo chí đó, phải chuẩn bị được đội ngũ nhân viên có thể sử dụng hiệu quả các công cụ kỹ thuật số hiện đại. Cần nhần mạnh rằng chuyển đổi số là một quá trình liên tục. Thực hiện xong một chu trình chuyển đổi số thì không được dừng lại mà tiếp tục bước vào chu trình tiếp theo.

+ Xin cảm ơn đồng chí Chủ tịch!