Giải mã bùa yêu xứ Mường

Niềm tin một sức mạnh tâm linh

Tại workshop “Mo Mường và bùa yêu - Văn hóa niên đại ngàn năm xứ Mường” vừa diễn ra tại Hà Nội, thầy mo Bùi Đức Du đến từ vùng đất Mường Vang Lạc Sơn (Phú Thọ) đã trình diễn một phương pháp làm bùa yêu cổ xưa của người Mường. Cách làm cũng khá đơn giản, thầy mo lấy từ trong xà tích ra vài con ốc (người Mường gọi là “én ường”) và một quả chanh. Đưa các vật phẩm lên yểm vài câu thần chú, thầy mo bày ốc lên đĩa, cắt đôi quả chanh và vắt lên đĩa. Dù đĩa đặt nơi bằng phẳng, nhưng chỉ sau vài phút, một đôi ốc đã chuyển động để “chập” vào nhau.

“Khi người ta đến xin, thì người nam được cho một con ốc, người nữ một con khác. Hai con ốc tìm nhau, đến khi chạm vào nhau là được, người ta sẽ bắt đôi ốc đó cất đi cùng với vài hạt gạo nếp”, thầy mo giải thích.

Theo thầy mo, trong tiếng Mường làm bùa yêu gọi là làm “khăm”. “Khăm” có nghĩa là kín đáo, không được hở ra. “Cho nên khi xin bùa yêu người ta thường đi ban đêm. Người đi xin bùa mang đồ lễ đến thẳng nhà thầy, nếu có ai gọi cũng không trả lời, có người vỗ vai cũng không quay lại, gai chọc vào chân cũng không được kêu đau. Như vậy thì bùa yêu mới linh”, thầy mo Đức Du cho hay.

Theo thầy mo Bùi Đức Du, bùa yêu không nhất thiết chỉ được sử dụng trong tình cảm nam nữ. Đôi khi người Mường cũng sử dụng loại vật phẩm này để cho những người xung quanh quý mến, để ý đến họ hơn.

Còn theo TS. Bùi Văn Niên - cũng là một người con của xứ Mường, hiện là Phó Trưởng bộ môn Cơ sở ngành, Khoa Du lịch, Trường Đại học Đại Nam - tác dụng của bùa yêu phụ thuộc nhiều vào niềm tin tâm linh và tín ngưỡng cá nhân.

Từ cổ xưa đến nay, người Mường vẫn tin vào sức mạnh của bùa yêu và thường sử dụng nó trong đời sống. Ngay cả các tộc người khác như người Kinh, người Thái cũng có niềm tin vào tín ngưỡng này.

Rất nhiều người vì những lý do khác nhau đã tìm đến các thầy mo, thầy trượng người Mường để xin bùa yêu với mong muốn hóa giải những khúc mắc trong đời sống tình cảm của mình.

Đã có hàng trăm câu chuyện được lưu truyền trong dân gian về bùa yêu. Có người nhờ xin được bùa yêu mà lấy được vợ đẹp như tiên, có người nhờ bùa yêu mà vợ chồng lục đục đã trở lại sống với nhau hạnh phúc…

TS. Niên cũng nhấn mạnh rằng, những chia sẻ của anh về vấn đề khá nhạy cảm là bùa yêu nên anh rất thận trọng. Đối với cá nhân anh, với tư cách là người trong cộng đồng người Mường, anh thấy rằng không cần thiết phải đặt vấn đề bùa yêu có linh nghiệm, có huyền bí hay không mà quan trọng nhất, đó là một tín ngưỡng cổ xưa của người Mường và quan trọng nhất đến nay, cộng đồng người Mường vẫn đặt niềm tin vào nó.

Bùa yêu không phải “phép màu”

Theo các nhà nghiên cứu và người thực hành tín ngưỡng, chính vì bùa yêu của dân tộc Mường có thể đem tới những sức mạnh siêu nhiên, thần bí nên gắn liền với tín ngưỡng này là những quy định rất chặt chẽ. Việc truyền dạy và sử dụng bùa yêu luôn mang tính bí truyền, chỉ được truyền lại cho những người học trò tin cậy, thường là con cháu thân thiết trong nhà. Người thầy mo, thầy trượng có thể dạy cho hàng chục người nhưng chỉ ai có uy tín, đạo đức tốt trong số đó mới được chọn.

Theo thầy mo Bùi Đức Du, trước khi ra làm nghề, thầy mo phải thề trước tổ nghề, trước “bàn nổ” rằng chỉ dùng bùa vào việc giúp người và không được hại người. Nếu dùng bùa yêu làm việc sai trái, vi phạm các nguyên tắc đạo đức thì hậu vận sẽ không tốt, gia đình người thầy sẽ lụn bại rất nhanh, con cháu gặp nhiều tai họa bất ngờ. Bởi vậy, khi làm bùa yêu người thầy phải nhìn kỹ người xin bùa, phải xem xét xem có cần thiết, có nên làm hay không chứ không phải ai xin bùa họ cũng cho.

TS. Bùi Văn Niên cũng cho rằng không chỉ người nhận bùa và người làm bùa đều có thể phải gánh chịu những hậu quả xấu của bùa yêu nếu không tuân thủ các nguyên tắc đạo đức. Cá nhân anh đã có thời gian được ông ngoại truyền dạy cách làm bùa yêu nhưng do biết rằng nếu dùng không đúng sẽ đem lại hậu quả rất lớn, nên trong đời anh chưa từng sử dụng.

“Ông ngoại tôi dạy rằng, khi mà ép duyên sẽ dẫn đến những hậu quả khác. Bùa yêu có thể hàn gắn được tình cảm nhưng chính sự hàn gắn đó có thể dẫn đến những phiền phức sau này. Cho nên bùa yêu chỉ nên sử dụng như một giải pháp cuối cùng chứ không phải là giải pháp tốt để chúng ta lựa chọn trong vấn đề tình cảm”, TS. Niên chia sẻ.

Dù vậy, với tư cách là người trong cộng đồng người Mường, TS. Bùi Văn Niên nhìn nhận, bùa yêu là một hành động tín ngưỡng thể hiện một nhu cầu sâu sắc của con người về tình cảm, về sự kết nối. Khi con người cảm thấy bất lực trước những đổ vỡ, những mất mát trong tình yêu, họ tìm đến bùa yêu như một cách để giải tỏa tâm lý, để tin rằng vẫn còn hy vọng. Ở khía cạnh này, bùa yêu mang tới những giá trị nhân văn, vì nó chạm đến những nỗi đau, những khát khao thầm kín nhất của con người.

“Bùa yêu của dân tộc Mường chính là khát khao kết nối và yêu thương. Trong văn hóa Mường, bùa yêu được dùng để giúp những đôi vợ chồng đang xa cách nối lại tình cảm xưa, cao hơn là hàn gắn yêu thương, kết nối tình cảm con người chứ không phải để chiếm đoạt hay điều khiển ai. Tình yêu đích thực không thể ép buộc. Bùa yêu, nếu chỉ dựa vào sức mạnh tâm linh mà thiếu tình cảm thật, sẽ chóng phai tàn. Đó là giá trị của sự tự nhiên, chân thành, đó cũng là giá trị nhân văn của tín ngưỡng dân gian này”, TS. Bùi Văn Niên khẳng định.

Anh Niên cho biết thêm, bùa yêu đã từng mang tai tiếng bởi có những người muốn lợi dụng nó để làm những việc làm sai trái, để kiếm tiền bất chấp. Chính những điều này cộng với những lời đồn thổi vô căn cứ đã làm méo mó, sai lệch trong suy nghĩ của mọi người về bùa yêu. Bỏ qua những điều đó, bùa yêu chính là sự sáng tạo trong tín ngưỡng dân gian, làm nên nét đẹp tâm linh độc đáo của người Mường. Đối với con người hiện đại, bùa yêu không phải là “phép màu” mà là minh chứng cho ước mơ yêu thương và niềm tin vào tình cảm chân thành. Khi hiểu đúng, chúng ta thấy đây là một di sản văn hóa giàu ý nghĩa, nhắc nhở mỗi người luôn biết trân trọng và gìn giữ tình cảm yêu thương.