Móc túi người tiêu dùng bằng chiêu ‘tẩy xanh’: Thực hư hàng hóa ‘xanh’ tới đâu?

Nhiều người sẵn sàng chi trả cao hơn để mua sản phẩm “xanh”, vừa để bảo vệ sức khỏe, vừa thể hiện trách nhiệm với cộng đồng và hành tinh.

Tuy nhiên, song song với sự lan tỏa tích cực đó, một hiện tượng đáng lo ngại cũng xuất hiện, đó là “tẩy xanh” (greenwashing), khi doanh nghiệp cố tình quảng bá sản phẩm thân thiện với môi trường, trong khi thực tế không đúng như vậy.

Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, Bộ Công Thương cho biết, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) định nghĩa, “tẩy xanh” là hành vi đưa ra những tuyên bố môi trường sai lệch, khiến sản phẩm hoặc doanh nghiệp được nhìn nhận “xanh” hơn thực chất. Ở Việt Nam, nhiều chuyên gia gọi đây là hình thức “quảng cáo xanh giả”, đánh lừa người tiêu dùng bằng hình ảnh, ngôn từ hoặc chứng nhận mập mờ.

Nói cách khác, thay vì đầu tư thực sự cho công nghệ sạch, quy trình sản xuất bền vững, một số doanh nghiệp lại chọn cách rót tiền vào… chiến dịch truyền thông hào nhoáng.

Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, Bộ Công Thương cho biết có 5 chiêu trò “tẩy xanh” thường gặp.

Thứ nhất là cung cấp thông tin sai sự thật. Các khẩu hiệu như “100% tự nhiên”, “hoàn toàn không phát thải” xuất hiện nhiều nhưng không đúng. Một số hãng đồ uống dùng hình ảnh núi rừng, suối nguồn để gợi cảm giác “tinh khiết”, trong khi thành phần và quy trình sản xuất không tương ứng.

Thứ hai là thông tin không đầy đủ hoặc chọn lọc. Trong ngành thời trang nhanh, nhiều thương hiệu tung ra dòng quần áo “xanh”, có dùng vải tái chế hay cotton hữu cơ. Tuy nhiên, phần này chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ. Bản chất thời trang nhanh vẫn khuyến khích tiêu dùng quá mức, gây lãng phí và ô nhiễm.

Thứ ba, ngôn từ và hình ảnh mơ hồ. Cụm từ “eco”, “thân thiện với hành tinh”, “có thể tái chế” thường in nổi bật trên bao bì. Hình ảnh lá cây, giọt nước, rừng núi cũng được dùng để tạo cảm giác “xanh”. Nếu không có bằng chứng khoa học hay chứng nhận hợp pháp, tất cả chỉ dừng lại ở khẩu hiệu tiếp thị. Trường hợp chai nhựa PET là minh chứng rõ ràng: quảng bá hình ảnh “xanh”, nhưng lại góp phần lớn vào ô nhiễm nhựa toàn cầu.

Thứ tư, so sánh thiếu căn cứ. Một số quảng cáo cho rằng sản phẩm “ít gây hại hơn” so với sản phẩm thường, nhưng không đưa ra dữ liệu đối chứng đáng tin cậy.

Cuối cùng, chứng nhận hoặc biểu tượng sai lệch. Nhiều sản phẩm tự ý gắn logo “Nhãn Xanh Việt Nam”, “eco-label” hay “organic” mà không có cấp phép. Có doanh nghiệp còn in logo Liên Hợp Quốc hoặc tổ chức quốc tế để tạo niềm tin giả.

Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia cho biết, hiện tượng “tẩy xanh” gây thiệt hại trực tiếp cho người tiêu dùng.

Tẩy xanh khiến người tiêu dùng phải trả chi phí cao hơn cho những sản phẩm được gắn nhãn “xanh” nhưng thực chất không thân thiện với môi trường như quảng cáo.

Việc này không chỉ làm xâm hại quyền lợi tài chính mà còn khiến người tiêu dùng tin rằng họ đang góp phần bảo vệ môi trường, trong khi thực tế giá trị nhận được không đúng như cam kết. Đây là hình thức “lợi dụng niềm tin” đặc biệt nguy hiểm, làm méo mó quyết định tiêu dùng.

Đồng thời tẩy xanh làm sai lệch nhận thức và hạn chế quyền được thông tin,suy giảm niềm tin thị trường. Khi “tẩy xanh” lan rộng, niềm tin vào sản phẩm xanh bị xói mòn. Doanh nghiệp chân chính chịu bất lợi, trong khi kẻ gian lại hưởng lợi.

Doanh nghiệp “tẩy xanh” tiết kiệm chi phí, tăng lợi nhuận nhờ chiêu trò, trong khi không thực sự đầu tư vào sản xuất sạch. Ngoài ra, “tẩy xanh” còn ảnh hưởng tới phát triển bền vững”, nguồn lực xã hội có thể đổ vào doanh nghiệp thiếu trách nhiệm, khiến mục tiêu giảm phát thải và kinh tế tuần hoàn bị cản trở.

Trước thực trạng đó, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia khuyến nghị người tiêu dùng cần đọc kỹ nhãn mác, kiểm tra thành phần, yêu cầu chứng nhận minh bạch.

Việc thực hiện quyền một cách chủ động không chỉ giúp hạn chế rủi ro cho bản thân mà còn góp phần tạo áp lực buộc doanh nghiệp minh bạch hơn. Bên cạnh đó, người tiêu dùng nên tham khảo thông tin từ các cơ quan nhà nước, tổ chức bảo vệ người tiêu dùng và báo chí chính thống, tránh lệ thuộc hoàn toàn vào quảng cáo từ doanh nghiệp.

Người tiêu dùng có vai trò quan trọng trong giám sát thị trường. Khi phát hiện dấu hiệu “tẩy xanh”, chẳng hạn như thông tin sai sự thật, chứng nhận mập mờ hoặc hình ảnh quảng cáo gây nhầm lẫn, người tiêu dùng nên chủ động phản ánh tới các cơ quan quản lý nhà nước như Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, các Sở Công Thương địa phương hoặc tổ chức bảo vệ người tiêu dùng.

Một trong những cách thiết thực để phòng tránh “tẩy xanh” là thực hành tiêu dùng có trách nhiệm. Người tiêu dùng nên ưu tiên lựa chọn các sản phẩm có chứng nhận chính thức từ cơ quan có thẩm quyền, minh bạch về nguồn gốc và quy trình sản xuất.

Ngược lại, cần thận trọng với những sản phẩm chỉ dựa vào bao bì màu xanh, hình ảnh thiên nhiên hoặc khẩu hiệu chung chung như “thân thiện với môi trường” mà không có cơ sở chứng minh. Quyết định mua hàng có trách nhiệm vừa bảo vệ lợi ích của bản thân, vừa tạo sức ép buộc doanh nghiệp phải đầu tư thật sự vào hoạt động bền vững, thay vì chỉ dừng ở những chiến dịch tiếp thị hình thức.

Người tiêu dùng có thể nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền lợi không chỉ bằng hành vi cá nhân mà còn thông qua việc lan tỏa thông tin trong cộng đồng.

Cuộc chiến chống ‘tẩy xanh’ đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người tiêu dùng, không chỉ nhằm loại bỏ những hành vi quảng cáo sai sự thật, gây nhầm lẫn, mà còn để kiến tạo một thị trường minh bạch, công bằng, nơi các giá trị xanh thực chất được tôn vinh và lan tỏa, góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.