Báo chí có nguy cơ bị mạng xã hội (MXH) chi phối, lấn át, gây ra nhiều khó khăn lớn, tuy nhiên biến khó khăn thành động lực, thách thức là thời cơ, người làm báo đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, trang bị nhiều kỹ năng làm báo mới giúp vượt qua những thách thức này. Để hiểu rõ hơn về điều này, báo Nhà báo và Công luận đã có buổi trao đổi với nhà báo Bùi Tiến Dũng, Trưởng ban Giáo dục - Khoa học báo Tuổi trẻ.

MXH là cơ hội để người làm báo tận dụng, làm tốt công việc hơn

- MXH xuất hiện trở thành thách thức lớn của nhà báo, một người dân có thể sở hữu nhiều tài khoản MXH chứa nhiều thông tin, điều này có thể làm thay đổi thói quen đọc báo, anh nghĩ sao về quan điểm này?

Tôi nghĩ chúng ta không nên chê trách hay quay lưng với MXH mà coi MXH là cơ hội để mỗi người làm báo nhanh nhạy hơn, toàn diện hơn, dựa vào đó để có thể tìm thông tin đang được sự quan tâm của xã hội, công chúng.

Thời đại chúng ta là thời đại 4.0, xã hội chúng ta đang sống rất nhiều thông tin, mọi giao tiếp, nhiều hoạt động đều diễn ra ở trên internet chứ không phải như trước đây mọi thứ đều trực tiếp. MXH là cơ hội để người làm báo tận dụng, làm tốt công việc của mình hơn.

Xác định MXH là mỏ đề tài cho người làm báo. Như tại báo Tuổi trẻ chúng tôi, tất cả phóng viên của báo Tuổi Trẻ đều tham gia MXH coi đó như tai, mắt của mình trong việc nắm bắt thông tin. Nắm bắt dư luận, nắm bắt thông tin của công chúng để biết những mối quan tâm của bạn đọc, từ đó phát triển đề tài.

MXH có thể là nơi đưa tin sớm nhưng báo chí sẽ là nơi đưa thông tin tin cậy nhất, MXH làm công việc đưa tin, báo chí sẽ đưa thông tin chính xác, có nguồn, đáng tin cậy…

Báo chí sẽ hướng tới thông tin mang tính xu hướng giải pháp, phân tích, phản biện, cung cấp giải pháp, phản biện, phân tích có chiều sâu… những điều mà MXH không làm được.

- Trong môi trường có sự cạnh tranh khốc liệt về thông tin đó, câu chuyện nguồn tin quan trọng như thế nào thưa anh?

Lâu nay chúng ta vẫn nói không có nguồn thì không có tin, nhà báo phải phụ thuộc vào nguồn tin. Cá nhân tôi nhận định người làm báo không chỉ thể hiện mình là người quay giỏi, viết tốt, phỏng vấn, chụp ảnh… quan trọng nữa là phải có nguồn tin.

Anh có nguồn tin chất lượng, cao cấp, nguồn tin cậy mà ít người khai thác được, từ nguồn tin biết đấu nối các vấn đề, tìm ra những chi tiết quan trọng, thì đó là đẳng cấp của một phóng viên, của cơ quan báo chí.

Như vừa qua báo Tuổi trẻ có đăng thông tin “Chủ tịch FLC Trịnh Văn Quyết bị tạm hoãn xuất cảnh một tháng”, lúc này MXH và nhiều cơ quan báo chí cho rằng báo Tuổi trẻ bị hớ, thậm chí có đồng nghiệp phỏng vấn bên Bộ Công an để cho rằng báo Tuổi trẻ đăng không đúng... Lúc này chúng tôi chịu áp lực từ đồng nghiệp, nhiều phía liệu có phải đính chính hay không?

Nhanh chóng tòa soạn đã làm việc cùng phóng viên và cuối cùng quyết định để lại thông tin đó. Và chúng tôi đã đúng. Câu chuyện về nguồn tin và biết khai thác nguồn tin đó trong môi trường cạnh tranh thông tin hiện nay là rất quan trọng.

Cần được đào tạo về các kỹ năng

- Trong môi trường số, ngoài thay đổi về công nghệ mỗi người làm báo phải trang bị cho mình nhiều kiến thức và cả cách làm báo đa phương tiện?

Đây là yêu cầu đặt ra của các tòa soạn với phóng viên, phóng viên giờ phải biết làm báo đa di năng. Tuy nhiên cách làm báo qua MXH, làm qua điện thoại, ở nhà phỏng vấn, đó là cách làm báo không mang lại hiệu quả. Người phóng viên cần phải đi ra ngoài, đi thực tế, thực địa nhiều hơn.

Có tình trạng phóng viên chỉ lên MXH để tìm kiếm thông tin, tuy nhiên về lâu về dài đó là cách làm nhàm chán, thậm chí không khác gì MXH, nó trùng lặp và nhạt nhẽo.

Ở cơ quan chúng tôi, tôi mong muốn mỗi phóng viên khi đi làm cần có ảnh, video clip trong một tin bài. Cả toà soạn lao vào làm báo mạng vì thế ngôn ngữ của báo mạng là ngôn ngữ sinh động, là clip, ảnh chất lượng do đó bắt buộc phóng viên phải năng động để có những sản phẩm đó sớm, chính xác.

Vì thế mọi thứ bắt nguồn từ chủ trương của toà soạn, làm sao đó chú trọng đào tạo bồi dưỡng để phóng viên có được tất cả các kỹ năng, tất cả được trang bị trong một phóng viên. Đó là mẫu hình phóng viên lý tưởng mà nhiều cơ quan truyền thông nước ta và trên thế giới muốn đạt tới. Tuy nhiên để đạt được cần có nghiên cứu kỹ lưỡng.

Ở Tuổi trẻ có những đặc thù, như các sự kiện lớn, sự kiện có quy mô và phức tạp, nhiều nội dung quan trọng thì một phóng viên không thể làm được tất cả. Tuổi trẻ sẽ thành lập một nhóm tác chiến, có kinh nghiệm làm việc nhóm, một người chủ biên điều phối, có người viết, media, thậm chí có cả bộ phận kỹ thuật dựng, công nghệ. Chúng tôi thường điều hàng chục phóng viên phân công nhau làm việc một cách chuyên sâu, ở mỗi địa điểm.

Chung quy lại khi báo mạng lên ngôi, nhưng kỹ năng làm báo đa phương tiện mỗi phóng viên cần phải trang bị, các cơ quan báo chí cần đào tạo cho phóng viên. Đó cũng là lý do Hội Nhà báo Việt Nam rất quan tâm đến công tác đào tạo đa phương tiện trong thời gian qua.

- Trong thời gian gần đây, báo chí dữ liệu dần được các cơ quan báo chí quan tâm, theo anh việc này cần được triển khai như thế nào?

Báo chí dữ liệu là tận dụng những báo cáo, con số thống kê để tìm ra những đề tài, chủ đề mà bạn đọc quan tâm. Từ các con số đó người ta có thể thể hiện bằng những ngôn ngữ khác nhau như là, biểu đồ, biểu bảng, long-form, e-magazine hay megastory… Đó là khả năng phân tích dữ liệu, sử dụng dữ liệu, Big data, những đề tài về dữ liệu là những đề tài lớn, chuyên sâu.

Báo chí dữ liệu đã phát triển khoảng 15 năm nay, chúng tôi đã tham gia nhiều hội thảo, tập huấn ở nước ngoài về báo chí dữ liệu. Nhưng ở trong nước gần đây mới quan tâm đến báo chí dữ liệu, nhưng để làm được bài bản là điều rất khó. Để duy trì phát triển báo chí dữ liệu thường sẽ quá sức với các tòa soạn.

Để làm được điều này, cần có sự đào tạo về kỹ năng căn bản về thống kê và phân tích số liệu, những kiến thức cơ bản về công nghệ thông tin, trong đó có sử dụng đồ họa trong việc đăng tải thông tin. Và quan trọng nữa là khả năng phát hiện đề tài, đọc được số liệu và nhiều kỹ năng báo chí. Đó là tập hợp được nhiều thứ.

Xin cám ơn những chia sẻ của anh!

Vũ Phong (thực hiện)