Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc giữa Thường trực Chính phủ với các bộ, ngành, địa phương về công tác giải ngân vốn đầu tư công năm 2021, Thủ tướng Phạm Minh Chính nêu rõ: Chỉ có 4 bộ và 11 địa phương có tỉ lệ giải ngân đạt hơn 60%. Có 76/114 ban, bộ, cơ quan Trung ương, địa phương có tỉ lệ giải ngân dưới mức trung bình của cả nước (47%), có cơ quan chưa giải ngân được đồng nào.

Trước thực tế nêu trên, Thủ tướng đã phê bình nghiêm khắc những nơi chậm trễ, đặc biệt là những nơi có tỉ lệ giải ngân vốn đầu tư công dưới 40% và đốc thúc giải ngân khoản vốn 250 nghìn tỷ đồng cho 3 tháng còn lại của năm 2021.

Có thể thấy, việc thực hiện, giải ngân vốn đầu tư công bộc lộ nhiều hạn chế, khó khăn, vướng mắc như một bài toán đang cần lời giải đáp. Đây là thách thức lớn, đòi hỏi sự nỗ lực, quyết tâm rất cao mới làm được.

Lập kế hoạch một đằng nhưng thực hiện thì một nẻo

Trao đổi với phóng viên báo Nhà báo và Công luận, đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn Hải Dương) cho rằng, Hội nghị giữa Thường trực Chính phủ với các bộ, ngành, địa phương vừa qua về giải ngân vốn đầu tư công đã chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến việc chậm giải ngân vốn trong đó có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan.

Nguyên nhân khách quan được bà Nga đưa ra là: Ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 bùng phát, đặc biệt đợt bùng phát dịch lần thứ 4 lại chính vào Quý III, đây là thời điểm hằng năm sẽ tăng tốc mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh theo chu kỳ thông thường. Cùng với đó là khó khăn về giải phóng mặt bằng. Đặc biệt là khó khăn tiếp diễn năm này qua năm khác như vướng mắc về văn bản quy phạm pháp luật, quy trình thủ tục thanh quyết toán vốn đầu tư công còn rườm rà, chậm chạp.

Về nguyên nhân chủ quan, đại biểu Quốc hội đoàn Hải Dương cho biết, việc lập kế hoạch của các bộ, ngành, địa phương chưa sát với thực tế. “Có tình trạng lập kế hoạch một đằng nhưng lúc đưa vào thực hiện thì một nẻo dẫn đến những khó khăn, lúng túng. Công tác thiết kế thi công, đấu thầu cũng tiến hành rất chậm. Sự chệch choạc trong phối hợp giữa các cơ quan chưa được chặt chẽ, thường xuyên, liên tục”, bà Nga nói.

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú cho biết, một nguyên nhân lớn dẫn đến chậm giải ngân vốn đầu tư công là tại nhiều bộ, ngành, địa phương có cách làm chưa quyết liệt. Ông Phú cho rằng, người đứng đầu các tỉnh thành là Bí thư, Chủ tịch phải “xắn tay” vào làm, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng đơn vị, có tiến độ, thời gian, kế hoạch, kiểm điểm, chĩ rõ nguyên nhân và phải nắm chắc tình hình.

“Như cuộc họp gần đây của Thủ tướng về công tác phòng chống dịch, một lãnh đạo tỉnh còn không nắm được số lượng F0 thì câu hỏi đặt ra là ông nắm làm sao được đầu tư? Đấy là sự chủ quan, thiếu khoa học, thiếu quyết liệt”, Chuyên gia Vũ Vinh Phú nói.

Chuyên gia Vũ Vinh Phú cũng thẳng thắn cho biết, trong đầu tư công có tiêu cực. Thủ tướng đã nói đến vấn đề 3 không tức là “không nói không, không nói khó, không nói có mà không làm”. Như vậy, Thủ tướng đã nhận biết được tín hiệu, có nơi biết mà không nói, không làm. “Có thể họ chờ có phần trăm nào đó. Việc này cần phải kiểm tra, làm rõ. Tuy nhiên, có cá nhân từ những vị phạm từ các dự án đầu tư đã bị xử lý”, ông Phú nói.

Ông Phú cũng cho rằng, việc phê duyệt đầu tư không chặt chẽ, duyệt quy trình, năng lực, nguồn vốn chưa đầy đủ. Quá trình làm gặp vướng mắc không giải quyết ngay mà để “chềnh ềnh” vài tháng, từ đó, hàng loạt công trình từ năm này vắt qua năm khác vẫn chưa xong. Đặc biệt là sự thiếu trách nhiệm với đồng vốn Nhà nước.

Coi trọng hợp tác công-tư để thúc đẩy đầu tư công

Đồng tình với những quan điểm nêu trên, Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, việc Thủ tướng phê bình là đúng, nhất là những nơi giải ngân dưới 40%. “Ở nước ta có tình trạng các nơi cứ xin, cố gắng xin cho bằng được, vẽ ra các dự án chưa thật cần thiết nhưng cứ xin đầu tư đã, còn việc tính toán hiệu quả thì chưa thật đầy đủ. Qua đây nên rà soát lại, những dự án nào chưa đạt hiệu quả thì nên cắt đi, hoặc lui hẳn tiến độ, đến lúc nào thật chín muồi thì hãy làm”, bà Lan nói.

Chuyên gia Phạm Chi Lan chia sẻ, hiện nay, qua kiến nghị của UNDP hay một số Viện nghiên cứu trong nước cho thấy người dân, doanh nghiệp đang cần một gói 77 nghìn tỷ để có thể giúp họ phục hồi, phát triển kinh tế. Theo bà Lan, nên chăng, Chính phủ cho tạm hoãn các dự án chưa cần thiết, cắt ra một phần trong 250 nghìn tỷ từ đầu tư công để chi cho gói cứu trợ này.

Bà Phạm Chi Lan lý giải, số tiền trên coi như tạm ứng trước để hỗ trợ người dân, doanh nghiệp trong lúc khó khăn và hoàn trả lại ngân sách trong vòng vài năm tới để tiếp tục chi cho đầu tư công. Mặt khác hoãn lại như thế giúp cho đầu tư công những nơi có dự án có thời gian chuẩn bị kĩ lưỡng hơn, những đơn vị xét duyệt có thời gian kiểm tra lại tính cấp thiết của dự án để làm sao có hiệu quả cao hơn.

Giải pháp tiếp theo được Chuyên gia Phạm Chi Lan đưa ra đó là, Chính phủ cần đốc thúc về cách làm theo hợp tác công-tư, nghĩa là đầu tư công nhưng không có nghĩa là các cơ quan nhà nước làm thôi mà nên mở ra cơ chế cho doanh nghiệp tư tham gia để họ giúp sức để thực hiện nhanh hơn, thường khu vực tư nhân làm họ có tính toán, có hiệu quả tốt. Đây là hai bên chia sẻ lẫn nhau cũng nhau gánh vác công việc chung và cả hai bên cùng có lợi.

Phải có “nhạc trưởng” dẫn dắt đầu tư công

Đưa các giải pháp, Chuyên gia Vũ Vinh Phú cho rằng, trên “bản đồ” của lãnh đạo địa phương phải có tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Vướng ở đâu thì gặp gỡ ngay ở đó, tập trung giải quyết thì mới ra vấn đề. Ông Phú lấy ví dụ như: Hôm nay ngân hàng không có tiền hay vật liệu xây dựng gặp khó khăn, vướng về giá hay vướng về vận chuyển phải tìm giải pháp ngay.

“Phải có ‘nhạc trưởng’ để dẫn dắt đầu tư công. Tại địa phương phải phân công một Phó Chủ tịch tỉnh để thực hiện đầu tư công, vướng gì thì xin ý kiến Chủ tịch, vướng nữa thì xin ý kiến Trung ương”, ông Phú nêu rõ.

Ông Phú cũng đưa quan điểm là, các bộ, ngành, địa phải “quyết tâm 1, biện pháp 10, giải pháp 20”, phải gương mẫu, trong sạch, không nhóm lợi ích và phải quyết tâm làm, làm đến cùng, phải có sự khoa học trong đầu tư công. Đưa công nghệ vào đầu tư công. Thời gian từ nay đến cuối năm còn 3 tháng nhưng thực tế chỉ còn 2 tháng làm việc, do đó phải quyết tâm thực hiện nhưng cần đề phòng xu hướng làm “ẩu”, bởi nhanh quá thì hay ẩu. Làm đến đâu chắc đến đấy, không chạy theo thành tích.

“Tiến hành phân cấp phân quyền cho địa phương thực hiện đầu tư công nhưng phải có kiểm tra, giám sát. Phân cấp không phải địa phương muốn làm gì thì làm, phân cấp tùy theo năng lực của địa phương. Phân cấp là tùy người, tùy đối tượng, tùy theo năng lực. Phân cấp phải đi đôi với kiểm tra, giám sát. Nuôi cho đủ nhưng phải kỷ luật nghiêm. Cho lương 30 triệu nhưng có thể tiết kiệm được 3000 tỷ”, Chuyên gia Vũ Vinh Phú nhấn mạnh.

Còn ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng, phải kiểm soát tốt dịch bệnh thì mới có thể phục hồi, triển khai tốt giải ngân vốn đầu tư công. Nếu không kiểm soát tốt dịch bệnh thì đương nhiên sẽ tiếp tục ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ giải ngân vốn đầu tư công.

Cũng theo bà Nga, phải tiếp tục rà soát để có sự điều chỉnh những quy định pháp lý liên quan đến các quy trình, thủ tục quản lý chung hay là các quy trình, thủ tục thanh quyết toán vốn đầu tư công còn đang bất cập. Nỗ lực sớm điều chỉnh quy định pháp lý mà đang tạo điểm nghẽn trong đầu tư công theo hướng cắt giảm bớt thủ tục hành chính, tránh sự rườm rà.

Bên cạnh đó có chế tài xử lý nghiêm khắc các tổ chức, cá nhân cố tình gây khó khăn, làm chậm tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Có thể lấy hiệu quả đầu tư công năm 2021 là căn cứ để quyết định cái việc giao vốn đầu tư công trong giai đoạn tiếp theo.