Những mô hình sản xuất, phân phối sản phẩm báo chí mới

Theo thống kê của We Are Social, tính đến tháng 4/2022, có khoảng 4,65 tỉ tài khoản mạng xã hội trên khắp thế giới (bằng 58,7% tổng dân số thế giới). Người dùng mạng xã hội toàn cầu đã tăng hơn 10% trong năm 2021 với 424 triệu người dùng mới.

Còn tại Việt Nam với dân số khoảng 100 triệu người, Việt Nam hiện có khoảng 78 triệu lượt người sử dụng mạng xã hội. Điều này không đồng nghĩa với việc 78 triệu người sử dụng mạng xã hội (vì một người có thể có nhiều tài khoản khác nhau), tuy nhiên có thể thấy số lượng người sử dụng mạng xã hội ở Việt Nam là không nhỏ. Ước tính, thời gian sử dụng mạng xã hội của người Việt Nam vào khoảng 2 giờ 34 phút mỗi ngày/người (chiếm 36,4% tổng thời gian trung bình sử dụng internet trong ngày).

Qua những số liệu này có thể thấy mạng xã hội vẫn giữ vai trò là trung tâm của đời sống. Cách tiếp cận thông tin của công chúng đã dần thay đổi. Và trước bối cảnh báo chí đã bị các mạng xã hội chia sẻ thị phần nhanh chóng, các tờ báo phải tìm cách đổi mới để tiếp cận công chúng từ đó đa dạng hóa doanh thu.

Nhận thấy sự thay đổi thói quen người dùng internet đang dần có xu hướng chuyển sang tiếp nhận thông tin từ mạng xã hội, ngay từ thời điểm năm 2011, Báo Thanh Niên đã lập ra trang (fanpage) Báo Thanh Niên trên Facebook. Đến năm 2016, tiếp tục nhận thấy xu hướng người dùng internet chuyển dịch sang tiếp cận thông tin trên mạng xã hội ở dạng video và hình ảnh, Báo Thanh Niên lập hệ thống các kênh YouTube và tổ chức sản xuất nội dung theo 4 mảng thông tin chính: Tin tức chính trị - xã hội, tin tức thể thao, tin tức giải trí và tin tức ẩm thực.

Nhà báo Đặng Sinh – Biên tập viên Báo Thanh Niên cho biết: “Luôn thay đổi để đáp ứng nhu cầu của công chúng, cuối năm 2020 Báo Thanh Niên đã lập hệ thống các kênh của báo trên mạng xã hội TikTok và tổ chức sản xuất 3 mảng thông tin chính: Tin tức chính trị - xã hội, tin tức giải trí và tin tức ẩm thực. Đến nay, ngoài báo in, báo điện tử, ứng dụng di động, Báo Thanh Niên đã xây dựng và vận hành hệ thống hơn 10 trang, kênh trên các mạng xã hội Facebook, YouTube, TikTok, Zalo, Lotus với gần 16,1 triệu lượt theo dõi. Hiện nay, Báo Thanh Niên là cơ quan báo chí có số lượt theo dõi trên các kênh mạng xã hội cao trong số các cơ quan báo chí tại Việt Nam".

Thực tế cho thấy đã có nhiều tòa soạn thay đổi cách thức hoạt động, mô hình tổ chức. Họ bổ sung thêm các phóng viên, biên tập viên làm nội dung báo mạng và truyền hình. Ngoài việc đưa nội dung trên báo mạng lên đăng tải trên các fanpage và zalo thì bộ phận truyền hình của tờ báo được tăng cường đầu tư nhân lực và vật lực. Đây là đơn vị chính chịu trách nhiệm sản xuất nội dung, sản xuất video để đăng tải các kênh mạng xã hội (YouTube, Facebook, TikTok), những nội dung trong các video này chứa nhiều vấn đề nóng, dư luận quan tâm, mang tính thời sự, điều này đã góp phần đưa sản phẩm của báo chí đến gần hơn với công chúng.

Có thể nhận thấy, mạng xã hội tạo ra sự cạnh tranh, tạo ra thách thức, áp lực nhưng nó cũng tạo ra những nền tảng mới hỗ trợ hoạt động kinh doanh của các tòa soạn báo chí. Với đặc điểm xuyên biên giới và khả năng lan tỏa vượt trội, các trang, kênh mạng xã hội của các tờ báo đã được các đơn vị, doanh nghiệp lựa chọn làm nền tảng quảng cáo trực tiếp thông qua các video, hình ảnh quảng bá thương hiệu, sản phẩm.

Ứng dụng các công nghệ sản xuất mới đồng nghĩa với việc phải có nguồn lực

Báo chí đa nền tảng đó là xu thế không thể đảo ngược. Tuy nhiên nó cũng đặt ra thách thức trong quá trình chuyển đổi số, đặc biệt là phân phối, phát triển nội dung báo chí cho các nền tảng mạng xã hội. Việc ứng dụng các công nghệ sản xuất mới đồng nghĩa với việc phải có nguồn lực về tài chính, cơ sở vật chất, đặc biệt đội ngũ cán bộ phóng viên biết cách vận hành sử dụng, sản xuất và tận dụng được những ưu việt của từng mạng xã hội.

Nhà báo Đỗ Thiện,Trưởng ban Truyền hình - Đa nền tảng Báo Pháp luật TP.HCM thì cho rằng, đến năm 2020, Báo Pháp luật TP.HCM mới bắt đầu thực hiện đa nền tảng nằm trong chiến lược chuyển đổi số. Nhà báo Đỗ Thiện cũng cho rằng: “Đa nền tảng không thể tách rời với chiến lược chuyển đổi số, tuy nhiên thứ quan trọng nhất trong chuyển đổi số không phải là con người mà là tư duy. Vấn đề là hiện nay ở Việt Nam chưa có trường đại học nào đào tạo nội dung về mạng xã hội".

Theo nhà báo Đỗ Thiện khi tham gia đa nền tảng thì mỗi nhà báo, tờ báo phải thay đổi tư duy từ việc tạo ra các sản phẩm báo chí một chiều sang thành sản phẩm báo chí đa chiều, có tính hệ thống và toàn diện.

Thực tế cho thấy, bản thân các nền tảng mạng xã hội cũng không ngừng thay đổi để tương thích với hành vi, thói quen mới của người dùng. Chính vì thế các thuật toán đăng tải tin tức, hình ảnh lên mạng xã hội cũng luôn thay đổi. Điều này đòi hỏi đội ngũ phóng viên trẻ ngày hôm nay cần phải được đào tạo theo thực tiễn đời sống báo chí, công nghệ thông tin truyền thông đang thay đổi hàng ngày. Đây cũng là vấn đề cốt lõi để phóng viên trẻ mới ra trường có thể tạo ra những sản phẩm báo chí đa phương tiện, hấp dẫn đăng tải trên nhiều nền tảng mạng xã hội khác nhau.

ThS. Phan Văn Tú - Khoa Báo chí và Truyền thông (Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM) cho rằng, thực tế nhiều sinh viên giờ rất năng động họ có khả năng sử dụng thiết bị, phầm mềm để tạo ra sản phẩm báo chí một cách nhanh chóng, chính xác. Nhiều bạn trẻ ngay sau khi ra trường vào làm tại các cơ quan báo chí đều phụ trách vấn đề chuyển đổi số, sản xuất tin bài theo dạng mới để đăng tải trên Youtube Shorts, TikTok, Instagram, podcast, facebook…

“Tôi cho rằng mạng xã hội cũng là môi trường làm báo, bản thân ở trường chúng tôi cũng xây dựng nhiều chương trình, khóa học để đào tạo cho sinh viên thao tác thực hành trực tiếp. Các bạn trẻ có thể làm những website hoạt động giống như một tờ báo, đó mà môi trường để các em trải nghiệm cách làm như một nhà báo đã ra trường, tạo ra những sản phẩm báo chí đa loại hình và được đăng tải trên đa nền tảng. Tất nhiên các sản phẩm đó sẽ từ đơn giả đến phức tạp, mọi thứ đều được nâng cao độ khó dần dần cho sinh viên được trải nghiệm” , ThS. Phan Văn Tú chia sẻ thêm.