Dấu chấm hết cho kẻ kế vị Bin Laden

Zawahiri, 71 tuổi, đã thiệt mạng trong một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ, Tổng thống Joe Biden cho biết trên truyền hình trực tiếp vào tối thứ Hai (1/8). Các quan chức Mỹ cho biết cuộc tấn công diễn ra vào Chủ nhật tại thủ đô Kabul của Afghanistan.

Trong những năm sau cái chết của Bin Laden, các cuộc không kích của Mỹ đã giết chết hàng loạt cấp phó của Zawahiri, làm suy yếu khả năng phối hợp toàn cầu của các chiến binh khủng bố của al Qaeda.

Mặc dù nổi tiếng là một nhân vật thiếu linh hoạt và hiếu chiến, Zawahiri đã quản lý và nuôi dưỡng các nhóm trên khắp thế giới phát triển để tiến hành các cuộc nổi dậy tại nhiều nơi, một số bắt nguồn từ tình trạng hỗn loạn phát sinh từ Mùa xuân Ả Rập. Bạo lực đã gây bất ổn cho một số quốc gia trên khắp châu Á, châu Phi và Trung Đông.

Nhưng những ngày của al Qaeda với tư cách là mạng lưới khủng bố hàng đầu thế giới, nhóm từng tấn công Mỹ vào ngày 11/9/2001, đã qua từ lâu. Thay vào đó, chủ nghĩa quân phiệt quay trở lại với các cuộc xung đột cấp địa phương, được thúc đẩy bởi sự kết hợp của những bất bình địa phương và sự kích động của nhóm này trên các phương tiện truyền thông.

Lần đầu tiên thế giới biết đến ông là khi ông đứng trong lồng xử án sau vụ ám sát Tổng thống Ai Cập Anwar al-Sadat vào năm 1981. "Chúng tôi đã hy sinh và chúng tôi vẫn sẵn sàng hy sinh nhiều hơn nữa cho đến khi Hồi giáo chiến thắng", Zawahiri, mặc áo choàng trắng hét lên tại phiên tòa. Sau đó, Zawahiri chỉ phải ngồi tù ba năm vì tội tàng trữ vũ khí bất hợp pháp.

Là một bác sĩ phẫu thuật được đào tạo bài bản, Zawahiri đã đến Pakistan khi được trả tự do, nơi hắn làm việc với Trăng lưỡi liềm đỏ để điều trị cho những du kích quân Mujahideen Hồi giáo bị thương ở Afghanistan khi chiến đấu với lực lượng Liên Xô.

Trong thời gian đó, hắn quen biết với Bin Laden, một người Ả Rập Xê Út giàu có từng tham gia kháng chiến Afghanistan. Lên nắm quyền lãnh đạo tổ chức Thánh chiến Hồi giáo ở Ai Cập vào năm 1993, Zawahiri là nhân vật hàng đầu trong một chiến dịch vào giữa những năm 1990 nhằm lật đổ chính phủ và thành lập một nhà nước Hồi giáo thuần túy. Hơn 1.200 người Ai Cập đã thiệt mạng trong thời điểm đó.

Chính quyền Ai Cập đã tiến hành một cuộc đàn áp đối với Thánh chiến Hồi giáo sau một vụ ám sát Tổng thống Hosni Mubarak vào tháng 6/1995 tại Addis Ababa. Cùng năm đó, Zawahiri đã đáp trả bằng cách ra lệnh tấn công vào đại sứ quán Ai Cập ở Islamabad. Hai chiếc xe chở đầy chất nổ đã đâm qua cổng của khu nhà, khiến 16 người thiệt mạng.

Năm 1999, một tòa án quân sự Ai Cập đã tuyên án tử hình vắng mặt với Zawahiri. Vào lúc đó, hắn đang sống cuộc sống của một chiến binh sau khi giúp Bin Laden thành lập al Qaeda.

Trong nhiều năm, Zawahiri được cho là đã lẩn trốn dọc theo biên giới giữa Pakistan và Afghanistan. Kể từ đó, hắn liên tục kêu gọi thánh chiến toàn cầu. Trong một bài điếu văn dành cho Bin Laden, Zawahiri hứa sẽ theo đuổi các cuộc tấn công vào phương Tây.

Zawahiri thường cố gắng khuấy động niềm đam mê của người Hồi giáo bằng cách bình luận trực tuyến về các vấn đề nhạy cảm như chính sách của Mỹ ở Trung Đông hay các hành động của Israel chống lại người Palestine. Trên thực tế, Zawahiri được cho là đã tham gia vào một số hoạt động lớn nhất của al Qaeda, giúp tổ chức các cuộc tấn công năm 2001, khi các máy bay do al Qaeda cướp được đã lao vào hai tòa tháp đôi và giết 3.000 người ở Mỹ.

Hắn bị truy tố và bị cáo buộc đóng vai trò trong các vụ đánh bom năm 1998 vào đại sứ quán Mỹ ở Kenya và Tanzania. FBI đã đưa khoản tiền thưởng 25 triệu USD và đưa hắn vào danh sách truy nã gắt gao nhất.

Hành trình tội lỗi

Zawahiri không xuất hiện từ khu ổ chuột ở Cairo, giống như những người khác với lời hứa hẹn vì một mục tiêu cao cả. Sinh năm 1951 trong một gia đình nổi tiếng ở Cairo, Zawahiri là cháu trai của lãnh tụ Al Azhar. Zawahiri lớn lên ở vùng ngoại ô Maadi của Cairo. Là con trai của một giáo sư dược học, Zawahiri lần đầu tiên theo chủ nghĩa chính thống Hồi giáo vào năm 15 tuổi.

Hắn được truyền cảm hứng từ những ý tưởng cách mạng của nhà văn Ai Cập Sayyid Qutb, một người Hồi giáo bị hành quyết vào năm 1966 với tội danh cố gắng lật đổ nhà nước. Những người từng học với Zawahiri tại Khoa Y của Đại học Cairo vào những năm 1970 mô tả hắn một thanh niên sôi nổi và hòa đồng. “Khi ra tù, ông ấy là một con người hoàn toàn khác,” một bác sĩ từng học với Zawahiri cho biết.

Trong lồng phòng xử án sau vụ ám sát Sadat tại một cuộc diễu hành quân sự, Zawahiri phát biểu trước báo giới quốc tế, nói rằng các chiến binh đã bị tra tấn nghiêm trọng bởi đòn roi và bởi những con chó hoang trong tù. Các bạn tù cho biết những điều kiện đó càng làm Zawahiri cực đoan hóa và đưa hắn vào con đường thánh chiến toàn cầu.

Như vậy, từ một người có xuất thân "danh gia vọng tộc" và có được một nền tảng giáo dục tốt,  Zawahiri thay vì trở thành bác sĩ cứu giúp mọi người đã trở thành một trùm khủng bố khét tiếng, máu lạnh giết hại nhiều người trên toàn cầu.

Điều đó cho thấy, không chỉ những người sống trong nghèo khổ, không được giáo dục như ở các khu ổ chuột mới có thể trở thành tội phạm khủng bố, mà nó còn phụ thuộc rất nhiều vào môi trường xã hội và đặc biệt những tư tưởng lệch lạc cực đoan rất dễ ăn sâu vào con người khi còn trẻ, giống như trường hợp của Zawahiri vậy.

Hoàng Việt