Nguyên là Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, là thành viên tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng nhiều nhiệm kỳ, cũng đã nhiều lần được đóng góp cho việc xây dựng văn kiện đại hội Đảng, ông vẫn đau đáu với câu chuyện “Thời đại” và doanh nghiệp Việt mỗi khi nói về đất nước, về nền kinh tế thực tại và hướng tới tương lai.

Nhìn lại 40 năm đổi mới thì những từ khóa nào cần nhắc đến đậm nhất, theo ông?

TS.Trần Đình Thiên: Kinh tế thị trường. Kinh tế tư nhân (KTTN).

Ấn tượng nhất khi nhìn lại 40 năm đổi mới của ông là gì?

-Là KTTN và sự trỗi dậy của khu vực này. Tất cả đều quy về KTTN. Ấn tượng hiểu theo nghĩa là nhìn thấy rõ, là tin cậy, là hi vọng.

Đổi mới, KTTN được thừa nhận, vừa được tháo gỡ, lập tức KTTN trở thành một lực lượng quan trọng cứu nguy cho nền kinh tế ngay. Nhờ khu vực tư nhân mà nền kinh tế đã sống lại được qua những cuộc khủng hoảng. Điều này khẳng định rằng chuyển sang kinh tế thị trường là đúng và phát huy vai trò tư nhân là tuyệt vời.

Với ý chí tự lực, tự cường, với tinh thần cống hiến cho dân tộc, KTTN vượt qua nhiều khó khăn, phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng, trở thành lực lượng nòng cốt, góp phần quan trọng xây dựng đất nước đàng hoàng hơn to đẹp hơn.

Kinh tế tư nhân đóng góp gần 50 % GDP, 30% số thu ngân sách, 40% vốn đầu tư toàn xã hội, 98% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu, thu hút 85% tổng số lao động.

Những cái tên: Vingroup, Thaco, Hòa Phát, Sun, T&T, Geleximco, Minh Phú, Masan, Sovico, TH, FPT, Vinamilk… đã là những thương hiệu tại thị trường khu vực và thế giới, trở thành động lực quan trọng của nền kinh tế.

Nhưng chúng ta sánh vai với các cường quốc năm châu như thế nào, có đạt được khát vọng đặt ra cho năm 2030, 2045, bước vào kỷ nguyên vươn mình như thế nào, đất nước có hùng cường, thịnh vượng hay không thì trông đợi lớn ở đội ngũ doanh nghiệp và doanh nhân Việt Nam. Trong đó phải có những tập đoàn KTTN lớn mạnh.

Theo ông nên hiểu lời Tổng bí thư đã nói “chúng ta chuẩn bị để tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” như thế nào?

- Kỷ nguyên vươn mình theo như Tổng bí thư nói là cho đất nước mình trong một giai đoạn mới. Nhưng khái niệm đấy tương đồng với khái niệm Thời đại. Kỷ nguyên cũng là một thời đại. Thời đại là sự lớn lao của toàn thế giới, của toàn cầu và toàn thể nhân loại. Theo tôi, kỷ nguyên vươn mình của Việt Nam không thể tách rời thời đại và những điều kiện, những cơ hội của thời đại.

Rõ ràng thế giới đã chuyển sang thời đại rất là khác: thời đại công nghệ, thời đại trí tuệ và thời đại xanh - thời đại tốc độ rất là cao. Nền tảng, cấu trúc, nguyên lý vận hành rất khác với công nghệ cao, toàn cầu hóa, trí tuệ, sáng tạo, Internet vạn vật, sản xuất thông minh, chung sống hài hòa với thiên nhiên tiết kiệm tài nguyên … Một khái niệm nữa gắn với thời đại ở nhiều nước là chuyển sang kinh tế thị trường, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, chuyển đổi sang kinh tế thị trường phát triển hiện đại. Việt Nam ta đã cam kết đi cùng loài người nên thời đại đó cũng là thời đại của chúng ta. Và chúng ta cũng phải chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, chuyển đổi sang kinh tế thị trường hiện đại… Tức là chúng ta phải thay đổi. Bây giờ phải vươn mình lên.

Kỷ nguyên vươn mình mà Tổng bí thư nói còn hai hàm ý khác: Đó là sẽ mở ra trang mới của Việt Nam huy hoàng. Với thành quả 40 năm Đổi mới, thế và lực của đất nước tăng lên, tạo những điều kiện để ta chuyển sang một mức phát triển mới thu nhập cao, hiện đại. 40 năm cho thấy ta có đà, có thế, có lực.

Ý nữa là cách làm phải khác. Những gì cũ kỹ, trói buộc đã lộ ra hết rồi. Bây giờ phải xử lý các vấn đề đó nhưng không phải theo cách sửa chữa, chỉnh sửa.

Làm cách đó không có được Kỷ nguyên mới- Thời đại mới. Mà phải xử lý có tính hệ thống, bỏ cũ, làm mới, tạo ra cái mới. Chúng ta cần có cuộc đổi mới lần hai.

Ông trông đợi lớn ở đội ngũ doanh nghiệp và doanh nhân Việt Nam, nhưng DN của ta lượng chưa đủ, chất còn thiếu?

-Tuy DN của ta có sức chống chịu và khả năng sinh tồn phi thường, sống dai nhưng vẫn yếu, chậm lớn, khó trưởng thành. Ta nhìn thấy rõ nhất là tuổi thọ của DN Việt Nam rất ngắn. Một bộ phận trong đó chưa kịp lớn đã ra đi. Số DN nhỏ và siêu nhỏ vẫn chiếm hơn 90%. Bằng chứng rõ nhất về sức chống chịu của DN Việt, đó là trên thế giới, ít nước nào có mặt bằng lãi suất cao kéo dài như Việt Nam mà DN tư nhân vẫn sống. Chưa kể còn nhiều khoản chi phí giao dịch khác.

Nếu chúng ta có chính sách tốt hơn, giải pháp thiết thực hơn thì khu vực này có thể đạt được những thành tích phi thường. Nếu khu vực này yếu như hiện nay, thì làm sao vươn mình, làm sao trở thành quốc gia thịnh vượng, và mục tiêu của 2030-2045 liệu có đạt được.

Câu hỏi đặt ra là tại sao với năng lực “chống chịu” và “trụ hạng” hiếm có như vậy mà đa số doanh nghiệp Việt vẫn nhỏ bé, chậm lớn, khó lớn và ngại lớn. Trong khi DN Việt là một trong những thành tố quan trọng nhất cấu thành “nội lực”, quyết định sự phát triển nền kinh tế Việt Nam. 40 năm qua, DN Việt Nam giữ vai trò quan trọng, thì tới đây sẽ đóng vai trò lớn hơn nữa, quan trọng hơn nữa cho sự thịnh vượng của quốc gia, cho việc hiện thực hóa các mục tiêu và khát vọng. Tổng bí thư đã nói “cộng đồng doanh nhân, doanh nghiệp chắc chắn sẽ đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam”.

Đất nước khó vươn mình, không đạt được mục tiêu trở thành quốc gia phát triển có thu nhập cao nếu không có được lực lượng DN Việt Nam hùng mạnh và trong đó phải có nhiều những tập đoàn tư nhân lớn. Muốn vậy, không chỉ là hoàn thiện thể chế, tạo lập môi trường cho DN phát triển, khơi gợi hoài bão lớn lao và khát vọng phát triển, mà còn phải bảo vệ DN nội địa. Phải nghiên cứu một cách hệ thống để bảo vệ DN nội địa trong bối cánh cửa hội nhập mở rộng, cam kết quốc tế ký cũng nhiều. Ta có hàng rào gì, điều kiện kỹ thuật gì có thể bảo vệ DN của ta. Và những gì DN nội địa làm được dứt khoát phải để cho DN nội.

Đà có, thế có, lực cũng có, khí thế mới đang bừng lên, đây là thời cơ để thay đổi, để có cuộc đổi mới mới, để chuyển sang cách phát triển mới. Điều kiện để bứt phá, vươn mình đã lộ diện.

+Cảm ơn ông đã trả lời phỏng vấn.

Hà Linh (thực hiện)