Xe điện cũng gây ô nhiễm không khí

Theo ước tính mới nhất từ Viện Đo lường và Đánh giá Y tế (IHME) thuộc Đại học Washington, ô nhiễm không khí đã khiến 4,7 triệu người tử vong sớm trên toàn cầu trong năm 2021. Con số này tương đương với tổng số ca tử vong do sa sút trí tuệ, tai nạn giao thông, sốt rét và tự tử cộng lại.

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến ô nhiễm không khí là giao thông đường bộ. Tại London, hoạt động này đóng góp tới 60% lượng bụi mịn ngoài trời. Xe điện (EV) thường được coi là lựa chọn thân thiện hơn với môi trường nhờ khả năng vận hành bằng nguồn năng lượng sạch và bền vững.

Không giống xe chạy xăng hoặc diesel, xe điện không phát thải khí thải qua ống xả. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là chúng hoàn toàn “sạch”. EV vẫn phát sinh các dạng bụi bẩn khác như từ má phanh, lốp xe và mặt đường - những nguồn phát thải chung của mọi loại xe.

Đáng lo ngại nhất là các hạt bụi có kích thước siêu nhỏ, dưới 2,5 micromet, có thể xâm nhập sâu vào phổi và lan truyền đến các cơ quan khác qua đường máu. Loại bụi này làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ, bệnh phổi và ung thư.

Theo thống kê của chính phủ Anh, có tới 60% lượng bụi mịn có đường kính dưới 10 micromet trong giao thông đường bộ không bắt nguồn từ ống xả, mà đến từ quá trình mài mòn lốp xe, má phanh và mặt đường.

Không chỉ ít được kiểm soát chặt chẽ bằng các quy định như khí thải từ ống xả, bụi không phát thải (non-exhaust particles) cũng ít được nghiên cứu hơn. Tuy nhiên, xu hướng này đang dần thay đổi.

Một nghiên cứu công bố hồi tháng 2 bởi nhóm khoa học gia tại Đại học Southampton (Anh) cho thấy bụi từ má phanh có thể gây tổn thương lớn hơn cho tế bào phổi người (nuôi cấy trong phòng thí nghiệm) so với bụi phát sinh từ động cơ diesel.

Nguyên nhân một phần đến từ việc bụi má phanh chứa hàm lượng đồng cao, kim loại có khả năng gây hại cho tế bào và DNA.

Mặc dù chưa có số liệu cụ thể tuyệt đối, giới khoa học ước tính xe điện có xu hướng phát sinh nhiều loại bụi không từ ống xả hơn so với các phương tiện khác. Lý do chủ yếu nằm ở trọng lượng lớn hơn do khối pin mang lại, khiến ma sát tăng lên khi vận hành.

Theo dữ liệu từ nhà nghiên cứu dữ liệu Hannah Ritchie tại Đại học Oxford, vào năm 2023, trọng lượng trung bình của một chiếc EV là 2.133 kg, trong khi xe truyền thống chỉ nặng khoảng 1.500 kg tại Anh và 1.800 kg tại Mỹ. Xu hướng ô tô ngày càng to và nặng cũng làm gia tăng lo ngại về nguy cơ phát thải bụi từ các bộ phận không thuộc hệ thống xả.

Dù vậy, xe điện nhìn chung vẫn phát thải ít hơn các phương tiện chạy xăng hoặc dầu. Một trong những lý do là hệ thống phanh tái tạo năng lượng - regenerative braking - thường được tích hợp trên EV.

Khi người lái nhả chân ga, xe sẽ tự động chuyển động năng thành điện năng để sạc lại pin, đồng thời làm giảm tốc độ mà không cần dùng đến má phanh. Điều này góp phần cắt giảm một nguồn phát thải bụi mịn quan trọng.

Một nghiên cứu năm 2021 cho thấy khi toàn bộ quá trình hãm tốc của EV được thực hiện bằng hệ thống phanh tái tạo, lượng bụi mịn mà xe phát sinh trên các tuyến đường đô thị vào khoảng 14 mg/km. Trong khi đó, xe xăng thải ra khoảng 18 mg/km và xe diesel là 20 mg/km -bao gồm cả khí thải từ ống xả.

Ngoài ra, còn có những giải pháp mang tính căn cơ hơn. Việc xây dựng các quy chuẩn kiểm soát bụi không từ ống xả tương tự như tiêu chuẩn khí thải có thể giúp giảm thiểu rủi ro với sức khỏe cộng đồng.

Bên cạnh đó, khuyến khích người dùng chuyển sang các dòng xe nhỏ gọn hơn cũng là một hướng đi hiệu quả. Những mẫu xe cỡ lớn không chỉ tiềm ẩn nguy cơ an toàn giao thông, mà phần lớn người dùng cũng không thực sự cần tới dung lượng pin “khủng” và tầm hoạt động mở rộng mà chúng mang lại.

Cuối cùng, điều kiện tiên quyết để xe điện thực sự phát huy vai trò bảo vệ môi trường là nguồn điện phải được sản xuất từ các nguồn năng lượng sạch. Nếu điện dùng để sạc pin EV vẫn chủ yếu đến từ các nhà máy nhiệt điện than, thì ô nhiễm chỉ đơn giản là được chuyển từ ống xả xe sang ống khói nhà máy.

Xe điện đóng vai trò then chốt trong quá trình chuyển dịch năng lượng, nhưng cần nhìn nhận thực tế rằng chúng vẫn chưa hoàn toàn “vô hại” với môi trường.