Hỗ trợ tài chính cho các quốc gia dễ bị tổn thương

Tuy nhiên, với cuộc chiến của Nga ở Ukraine và nhiều vấn đề địa chính trị phức tạp khác đang diễn ra và thu hút sự chú ý của thế giới trước thềm COP27, Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã cảnh báo rằng các nhà lãnh đạo toàn cầu đang phần nào quên mất "cuộc chiến sinh tử" của biến đổi khí hậu.

Phát biểu với các phóng viên tại New York vào tháng 10 vừa rồi, ông cho biết các quốc gia công nghiệp phát triển hàng đầu cần đẩy mạnh và thực hiện đầy đủ các cam kết của họ, bao gồm quyên góp 100 tỷ USD mỗi năm để hỗ trợ các hành động vì khí hậu ở các nước đang phát triển, vốn sắp hết hạn vào năm 2025. Mục tiêu đó, ban đầu được đặt ra là bắt đầu vào năm 2020, song giờ vẫn còn đang ở rất xa.

Ông Guterres nói: “Các hành động của những nền kinh tế phát triển và mới nổi giàu có đơn giản là không đủ. Nhìn chung lại, các cam kết và chính sách hiện tại của chúng ta đang đóng sập cơ hội trong việc hạn chế mức tăng nhiệt độ toàn cầu lên 2 độ C, chứ chưa nói đến việc đạt được mục tiêu 1,5 độ C”.

Bởi vậy, sau trận lũ lụt tàn phá gần đây ở Pakistan và các đợt nắng nóng kỷ lục và hạn hán trên toàn cầu, "tổn thất và thiệt hại" của các quốc gia còn gặp nhiều khó khăn và dễ bị tổn thương chắc chắn sẽ đóng vai trò trọng tâm trong các cuộc đàm phán tại thị trấn nghỉ mát Sharm el-Sheikh bên bờ Biển Đỏ từ hôm nay cho đến ngày 18/11 tới

Thực tế, ý tưởng bồi thường cho các quốc gia dễ bị tổn thương vì những thiệt hại, cả về kinh tế và văn hóa, liên quan đến thảm họa khí hậu đã lần đầu tiên được đưa ra tại hội nghị năm 2013 ở Warsaw, Ba Lan. Nhưng tiến độ rất chậm chạp. Các quốc gia giàu có như Mỹ và các nước châu Âu đều tỏ ra miễn cưỡng trong việc thực hiện khoản đóng góp, có thể lên tới hàng trăm tỷ mỗi năm cho đến năm 2030, để bù đắp tổn thất nặng nề do việc phát thải khí nhà kính quá mức mà họ gây ra.

Với việc mực nước biển ngày càng dâng cao, các cơn bão ngày càng nhiều và lớn hơn ở các đại dương, đây đang là một vấn đề đặc biệt cấp bách tại các quốc đảo. "Chúng ta đã hết thời gian để lãng phí - các hòn đảo đang bị ảnh hưởng bởi các tác động khí hậu nghiêm trọng hơn và thường xuyên hơn, và tổn thất cũng ngày càng lớn hơn", Walton Webson, Chủ tịch Liên minh các Quốc đảo Nhỏ, cho biết tại Đại hội đồng LHQ vào tháng 9 vừa rồi.

Ông nói thêm rằng việc chỉ tập trung vào các nỗ lực thích ứng là không đủ. "Chúng tôi biết tìm kiếm tiền ở đâu để xây dựng lại? Tại sao các hòn đảo của chúng tôi, nơi góp phần ít nhất vào lượng khí thải gây ra cuộc khủng hoảng này, lại đang phải trả giá cao nhất?".

Chính ông Wael Aboulmagd, đại diện đặc biệt của Ai Cập cho hội nghị thượng đỉnh về khí hậu, cũng nói với các phóng viên hồi đầu năm rằng COP27 sẽ ưu tiên giải quyết vấn đề này và "tìm nguồn tài chính cho các quốc gia còn nhiều khó khăn trong việc phải giải quyết những mất mát và thiệt hại do biến đổi khí hậu”.

Bài toán năng lượng tái tạo đầy mâu thuẫn

Việc cuộc chiến giữa Nga và Ukraine nổ ra và đang tiếp tục leo thang càng khiến cho COP27 trở nên phức tạp và căng thẳng hơn. Như đã biết, Nga đã cắt giảm cung cấp khí đốt tự nhiên và các nhiên liệu hóa thạch khác vào đầu năm nay. Việc Nga trả đũa các biện pháp trừng phạt từ phương Tây này đã làm dấy lên một cuộc khủng hoảng năng lượng, đặc biệt là ở châu Âu, qua đó vô tình làm lung lay các cam kết từ bỏ nhiên liệu hóa thạch trước đây.

Tại hội nghị thượng đỉnh về khí hậu năm ngoái ở Glasgow, trọng tâm chính là chấm dứt việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch, đặc biệt là khi nói đến sản xuất điện. Một kết quả cho thấy hơn 30 quốc gia cam kết chấm dứt trợ cấp trực tiếp của nhà nước "cho lĩnh vực năng lượng nhiên liệu hóa thạch”, vốn ước tính có giá trị tổng cộng khoảng 24 tỷ USD hàng năm.

Nhưng tình trạng thiếu hụt năng lượng do cuộc chiến ở Ukraine gây ra đã làm suy yếu các nỗ lực nhằm tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo, với một số quốc gia - bao gồm cả những quốc gia chống biến đổi khí hậu hàng đầu như Đức hay Pháp - lại đang quay lại sử dụng than và dầu để bù đắp sự thiếu hụt. Bởi vậy, chắc chắn rằng đây cũng sẽ là một nội dung chính sẽ được thảo luận trong suốt hội nghị tại Ai Cập.

Sự phức tạp và mẫu thuẫn của vấn đề càng lớn hơn khi các bộ trưởng tài chính và môi trường châu Phi đã lên tiếng phản đối việc chuyển đổi quá nhanh khỏi nhiên liệu hóa thạch, với lý do rủi ro đối với tăng trưởng kinh tế của họ.

"Nếu chúng tôi không nhận được nguồn hỗ trợ tài chính phù hợp, chúng tôi cũng không thể đảm bảo được cho công dân ở các nước chúng tôi có được cơ hội đạt được sự phát triển cơ bản", Bộ trưởng Tài chính Nigeria Zainab Ahmed nói tại cuộc họp Cairo giữa các bộ trưởng châu Phi vào tháng 9 năm nay.

Thực tế, nhiều nước châu Phi đang dựa vào chính việc xuất khẩu dầu và khí đốt để tài trợ cho các biện pháp thích ứng với khí hậu, chẳng hạn như việc mở rộng các dự án năng lượng tái tạo hoặc các biện pháp tiết kiệm năng lượng. Điều này càng khiến cho sự nghịch lý trong cuộc chiến biến đổi khí hậu đáng suy ngẫm hơn.

Chống biến đổi khí hậu, không thể nói suông!

Việc Ai Cập tập trung vào việc ủng hộ các lợi ích của châu Phi tại COP27 là chủ đề trọng tâm và không có gì để bàn cãi. "Cốt lõi của vấn đề là các nguồn lực mà chúng tồi cần. Chúng cần được giảm thiểu rủi ro", Amina J. Mohammed, Phó tổng thư ký LHQ và cựu Bộ trưởng Môi trường Nigeria, nói hồi tháng 9. Và theo ước tính của Ngân hàng Phát triển châu Phi, lục địa này đang thiếu hụt tới 108 tỷ USD mỗi năm để có thể đảm bảo nguồn tài chính cần thiết cho việc giảm thiểu và thích ứng với khí hậu.

Trước những khó khăn tài chính mà các nước đang phát triển phải đối mặt trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, việc xoá nợ có thể sẽ được đề cập nhiều trong các cuộc thảo luận tại COP27, đặc biệt là trong bối cảnh cuộc khủng hoảng kinh tế do đại dịch COVID-19 gây ra. Một phân tích gần đây của Viện Môi trường và Phát triển Quốc tế cho biết việc giảm nợ ngay lập tức cho 58 quốc gia đang phát triển - hơn 3/4 trong số đó ở châu Phi cận Sahara - có thể giải phóng khoảng 105 tỷ USD tài chính của chính phủ cho các nỗ lực về khí hậu.

Đây rõ ràng là một giải pháp thực tế và khả thi. Với việc hàng triệu người ở các quốc gia mắc nợ đã phải hứng chịu lũ lụt, cháy rừng, hạn hán, mất mùa… thì việc được gỡ bỏ các gánh nặng nợ nần sẽ tạo ra một động lực để họ vượt qua khó khăn, thậm chí sẽ tạo ra nhiều tiến bộ về cả kinh tế lẫn khí hậu trong tương lai lâu dài.

Dù thế nào, cuộc chiến chống biến đổi khí hậu cũng cần phải song hành với cuộc chiến sinh kế hàng ngày của người dân. Rõ ràng, với cái bụng đói thì chẳng ai có tâm trí nào để lo chống biến đổi khí hậu, chứ chưa nói có thể chống được hay không!

Hoàng Hải