Cứu Quốc: Tên báo như một lời kêu gọi thiêng liêng…

Một mặt trận để “tuyên truyền, cổ động, tổ chức và lãnh đạo cách mạng”

Báo chí vì công cuộc thống nhất tư tưởng, hành vi toàn Đảng

Những tờ báo trong ngục tù: Vũ khí đặc biệt trên mặt trận đặc biệt

Việt Nam Độc lập: Thắp lửa cho phong trào cứu nước lan rộng

Thống thiết kêu gọi đồng bào mau hợp sức, tiến lên dưới bóng cờ đỏ sao vàng

Từ chủ trương của Hội nghị Trung ương 8 họp ngày 10/5/1941 “lúc này các sách báo tuyên truyền không nên dùng danh nghĩa Ðảng nhiều, phải lấy danh nghĩa Việt Minh và các đoàn thể cứu quốc thay vào”, phải cho xuất bản một tờ báo của Mặt trận, phát hành rộng rãi trong các tổ chức của Mặt trận và trong quần chúng cảm tình, Ban Chấp hành Trung ương quyết định ra báo Cứu Quốc, cơ quan tuyên truyền cổ động của Mặt trận Việt Minh.

Ngày 25/1/1942, sau một thời gian chuẩn bị, báo Cứu Quốc xuất bản số báo đầu tiên. Theo hồi ký của cố Chủ tịch Quốc hội, Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam Lê Quang Đạo, toà soạn báo Cứu quốc lúc ấy chỉ có 3 người: Tổng Bí thư Trường Chinh làm Chủ nhiệm kiêm Chủ bút, Ban Biên tập gồm hai đồng chí Lê Quang Đạo và Lê Toàn Thư. Tổng Bí thư Trường Chinh ngoài chỉ đạo nội dung tờ báo còn trực tiếp viết bài, thậm chí còn trực tiếp… trình bày trang báo.

Báo Cứu Quốc số 1 có bốn trang, giấy trắng, in trên đá, trang đầu có ngôi sao năm cánh tỏa ra năm tia sáng. Ngay trên số báo đầu tiên, trong lời giới thiệu và kêu gọi, Báo đã nêu rõ: “Hỡi các giới sĩ, nông, công, thương, binh!

Hỡi các đoàn thể Cứu Quốc! Hỡi toàn thể đồng bào nước Việt Nam! Ðã 80 năm, Tổ quốc kính yêu mất quyền độc lập, sa vào vòng nô lệ của giặc Pháp tham tàn. Ðã 80 năm, dân tộc Việt Nam phải mang trên trán vết quốc sỉ nhuốc nhơ mà máu đào của bao nghĩa sĩ anh hùng tới nay chưa rửa sạch. Giờ đây, quốc sỉ tăng thêm nhục nhã, quốc thù tăng thêm căm hờn. Giờ đây, giang sơn tiêu điều lại thêm giặc Nhật chà đạp, tấm thân trâu ngựa lại thêm một tầng áp bực đọa đày. Nhật khai chiến với Anh, Mỹ lôi cuốn xã hội ta vào vòng bom đạn... Cứu Quốc sẽ giãi bày nỗi lầm than thống khổ của nhân dân. Cứu Quốc sẽ nêu cao ý muốn thiết tha của trăm họ. Cứu Quốc sẽ là người chỉ dẫn trung thành cùng đồng bào tiến bước trên đường giải phóng dân tộc. Cứu Quốc nguyện làm tròn nhiệm vụ thiêng liêng của mình. Mong đồng bào yêu nước hãy tận tâm ủng hộ Cứu Quốc về mọi phương diện, hãy kiên quyết tiến lên dưới bóng cờ đỏ sao vàng”.

Một điểm đặc biệt về báo Cứu Quốc trong những số những tờ báo trước Tổng khởi nghĩa năm 1945 là, bên cạnh việc kịp thời đưa các tin tức về tình hình chính trị, xã hội, cổ động trực tiếp quần chúng cách mạng, kêu gọi đoàn kết dân tộc… Cứu Quốc dường như đặc biệt chú trọng việc tuyên truyền, đề cao văn hoá dân tộc, lấy đó như một cách để nâng cao tinh thần yêu nước và ý chí cách mạng của mọi tầng lớp nhân dân.

Cụ thể, các bài viết trên báo Cứu Quốc thường khai thác truyền thống vẻ vang của dân tộc qua hàng nghìn năm lịch sử để bồi dưỡng ý chí chiến đấu và quyết thắng giặc ngoại xâm như bài viết nêu gương anh hùng của Hai Bà Trưng chống quân Đông Hán, ôn lại những trang sử oanh liệt đời Trần chống quân Nguyên…

Đồng thời, báo Cứu Quốc cũng kiên quyết bài trừ, vạch trần những bộ mặt thật của văn hoá thực dân nô dịch, ngu dân phản động và những tư tưởng văn hoá ngoại lai trốn tranh đấu. Đơn cử như trong bài: “Vấn đề văn hoá Tàu - Việt” của Anh Bằng (số đặc san về vấn đề Hải ngoại, tháng 11/1944), tác giả bài viết đã kiên quyết đấu tranh với văn hoá nô lệ vị quốc của quân phiệt Nhật, trong đó có đoạn: “Muốn có một nền văn hoá độc lập mới mẻ, tiến bộ, Tàu cũng như ta, không thể dung túng cho văn hoá hủ bại, phản tiến hoá của phát xít Nhật, Pháp bành trướng”.

Báo Cứu Quốc cũng chú trọng đến uốn nắn những quan niệm, những tư tưởng thờ ơ thoả hiệp, nhu nhược hèn yếu của một số văn nghệ sĩ đối với sự nghiệp cứu quốc của dân tộc, lên án mạnh mẽ những quan niệm coi “nghệ thuật thuần tuý” đứng ngoài sự nghiệp cách mạng chung của dân tộc của một số nghệ sĩ, chỉ rõ “cái thứ nghệ thuật thuần tuý ấy phải chăng là để che đậy một tinh thần nhu nhược hèn yếu? Nó chính là một lượt sơn loè loẹt mỏng manh quét đè lên trên màu xám dày đặc của sự thực điêu tàn. Nó chỉ làm sâu thêm những vết thương của xã hội”.

Kỳ tích 3.000 ngày ra báo

Từ khi bắt đầu xuất bản ngày 25/1/1942 đến ngày Tổng khởi nghĩa tháng 8 năm 1945, trong điều kiện hạn chế về mọi mặt, thiếu thốn về cơ sở vật chất và sự theo dõi, bắt bớ gắt gao của Pháp - Nhật và mật thám tay sai, báo Cứu Quốc vẫn xuất bản được 30 số. Sáng 19/8/1945, Xứ ủy Bắc Kỳ phát lệnh tổng khởi nghĩa ở Hà Nội và chỉ thị cho báo Cứu Quốc rời ngay làng Thu Quế, chuyển về nội thành Hà Nội, sau khi đã in xong và phát hành khắp nơi báo Cứu Quốc số đặc biệt bốn trang, in đỏ, kêu gọi toàn dân đứng lên tổng khởi nghĩa.

Sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, Đảng xác định báo chí cách mạng phải nhanh chóng chiếm lĩnh trận địa. Báo Cứu Quốc là tờ báo công khai đầu tiên ra mắt tại Hà Nội, số 31 ra ngày 24/8/1945, in hai trang giấy khổ trắng lớn, lá cờ đỏ sao vàng in trùm cả giữa trang nhất. Kháng chiến toàn quốc nổ ra đêm 19/12/1946, với sự chuẩn bị trước, báo Cứu Quốc tiếp tục xuất bản ngày 21/12/1946, đăng toàn văn “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ tịch”.

Báo Cứu Quốc là tờ báo hằng ngày duy nhất trong kháng chiến xuất bản đều đặn nhất. Mọi chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Chính phủ và Mặt trận, mọi thông tin cần thiết chuyển tải đến quần chúng nhân dân đều được tờ báo phản ánh kịp thời. Như lời của Tổng Bí thư Trường Chinh: “Chúng ta có báo Cứu Quốc Trung ương, lại có báo Cứu Quốc ở khắp các liên khu kháng chiến. Ðó là tờ báo hằng ngày duy nhất của Ðảng và nhân dân ta trong thời kỳ này. Chỉ riêng việc ra báo đều đặn suốt gần 3.000 ngày trong điều kiện chiến tranh vô cùng ác liệt, gian khổ, thiếu thốn, cũng có thể nói, đó là một kỳ tích của nhân dân ta”.

Tháng 3/1951, khi Mặt trận Việt Minh thống nhất với Mặt trận Liên Việt, báo Cứu Quốc trở thành cơ quan ngôn luận của Mặt trận Liên Việt, và sau đó là của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Sau cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi, từ tháng 10/1954, báo Cứu Quốc từ báo hằng ngày chuyển thành báo tuần. Tháng 3/1977, sau khi Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hợp nhất với Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, hai báo Cứu Quốc và Giải phóng cũng hợp nhất lấy tên là báo Ðại Ðoàn Kết.