Cư dân của thị trấn khai thác mỏ giáp với miền đông Ukraine này đã cảm thấy một cảm giác u ám trong tháng này khi hàng chục đoàn xe quân sự và bệ phóng tên lửa chạy dọc theo đường cao tốc nối liền khu định cư.

"Cuộc chiến đang bắt đầu lại, phải không?", Tatyana Grodzeva, 43 tuổi, chủ của một cửa hàng tạp hóa nhỏ nhìn ra quảng trường trung tâm vắng vẻ của thành phố Gukovo chia sẻ với The Moscow Times.

Những chiếc xe tải quân sự ầm ầm trong quá khứ đang tái hiện, đoạn phim trực tuyến được xác nhận bởi nhóm blogger quân sự có trụ sở tại Nga, là một phần của đợt tập trung quân đội Nga lớn nhất tại biên giới với Ukraine kể từ khi cuộc xung đột ở miền đông Ukraine diễn ra lần đầu tiên vào năm 2014.

Người phát ngôn của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy ngày 12/4 cho biết, Nga hiện có 41.000 quân ở biên giới phía đông Ukraine và 42.000 quân trên bán đảo Crimea. Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu trả lời rằng, việc tăng cường quân sự ở phía Tây là một phần của cuộc tập trận kéo dài hai tuần trong bối cảnh những gì ông mô tả là mối đe dọa từ NATO.

“Làm ơn, đừng có một cuộc chiến nào nữa. Mọi thứ đã bị tàn phá trong cuộc chiến lần trước rồi”, Grodzeva nói thêm trong khi sắp đặt lại cửa hàng của mình.

Tàn phá sau cuộc chiến đầu tiên

Vào mùa hè năm 2014, Gukovo, một thị trấn chỉ có hơn 60.000 dân ở vùng Rostov, miền nam của Nga, đã thu hút sự chú ý của quốc tế khi các video do cư dân địa phương tải lên mạng xã hội cho thấy tên lửa được bắn từ thị trấn này vào miền đông Ukraine, nơi xảy ra xung đột đẫm máu.

Thị trấn này cũng là một trong số ít lãnh thổ của Nga bị trúng tên lửa lạc sau khi đón hàng nghìn người tị nạn từ Donetsk và các thị trấn lân cận.

Gordzeva, giống như những người dân địa phương khác mà The Moscow Times đã nói chuyện, nhấn mạnh rằng việc điều quân tính tới thời điểm này, bao gồm các phương tiện quân sự hạng nặng, là nhỏ hơn so với năm 2014.

Trên thực tế, các bức ảnh vệ tinh đã cho thấy phần lớn quân đội Nga đang tập trung tại một doanh trại quân đội mới ở vùng Voronezh, cách Gukovo 500 km về phía bắc.

Đối với người dân Gukovo, sự lo lắng đang tăng lên khi việc tái bùng phát cuộc xung đột sẽ làm trầm trọng thêm khó khăn kinh tế trong một khu vực vốn đã bị khốn đốn bởi sự sụp đổ của ngành khai thác than và cuộc chiến năm 2014.

“Quân đội đang tập trung ở đây nhưng chúng tôi không có việc làm. Bạn đã thấy những con đường của chúng tôi chưa?", ông Oleg Visurkin, người sở hữu một ga-ra địa phương, cho biết tình hình chưa bao giờ tệ đến thế này. “Chúng tôi thực sự không có thời gian để nghĩ về chiến tranh vào lúc này”, ông nói thêm.

Khai thác mỏ bắt đầu ở thành phố này trước cuộc cách mạng năm 1917 và phát triển mạnh mẽ trong thời kỳ Xô Viết. Những bức tranh tường mang đậm phong cách xã hội chủ nghĩa vẫn còn hiện hữu xung quanh thành phố mỏ.

Nhiều mỏ ban đầu thuộc sở hữu của nhà nước, nhưng dần được tư nhân hóa vào những năm 2000. Do tác động của việc quản lý yếu kém, kèm theo cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 và chi phí khai thác ngày càng tăng, đến năm 2014 chỉ có 6 trong số 64 mỏ khai thác trên toàn vùng Rostov còn tồn tại.

Cuộc chiến năm 2014 ở miền đông Ukraine càng làm tình hình thêm phức tạp.

Lúc đầu, sau khi mất quyền kiểm soát các phần của Donbass, trung tâm khai thác than của chính nước này, Ukraine đã buộc phải tăng cường nhập khẩu than từ khu vực giáp biên giới với Rostov.

Tuy nhiên, vào năm 2019, sau nhiều lần tranh chấp, cả Nga và Ukraine đều áp dụng thuế nhập khẩu, làm giảm một nửa sản lượng xuất khẩu của Rostov sang Ukraine. Châu Âu cũng đã cắt giảm nhập khẩu than do lo ngại về môi trường.

Do đó, chỉ 1 trong 4 mỏ của Gukovo còn tồn tại, dẫn đến tình trạng thất nghiệp hàng loạt và dân số ngày càng giảm. Một cuộc khảo sát gần đây đã xếp hạng thị trấn này là một trong những thị trấn khó sống nhất ở Nga và vào năm 2017,  bị rung chuyển bởi các cuộc biểu tình của các thợ mỏ về việc bị chậm lương.

Trong nỗ lực hồi sinh các thị trấn khai thác mỏ như Gukovo, Thủ tướng Nga Mikhail Mishustin đã hứa sẽ đầu tư mạnh mẽ vào vùng Rostov. Nhưng Điện Kremlin dường như đã chuyển trọng tâm và tiền bạc sang phía đông đất nước sau khi Tổng thống Putin nói rằng ông hy vọng các bể chứa than lớn của đất nước ở Siberia và Viễn Đông sẽ tăng xuất khẩu than sang Trung Quốc, nước tiêu thụ than số một thế giới.

Ý kiến trái chiều

Thợ mỏ Vitaliy Brasov đang đứng bên ngoài mỏ cuối cùng của Gukovo, hút một điếu thuốc vào cuối ca làm việc. Ông nói: “Khai thác từng là trái tim của nơi này, bây giờ toàn bộ khu vực đang suy tàn".

Brasov lái xe đi làm hàng ngày từ Cộng hòa Nhân dân Donetsk, nơi hầu hết các mỏ than đã đóng cửa sau khi bắt đầu xung đột. Biển số trên những chiếc ô tô đậu bên ngoài khu mỏ cho thấy ông không phải là người duy nhất.

Ông Brasov cho biết, hầu hết các thợ mỏ Nga từ vùng Rostov đã rời đi làm việc tại các mỏ ở những nơi khác trên đất nước, nơi lương hàng tháng cao hơn mức 30.000 rúp (tương đương 400 USD) mà ông hiện kiếm được.

Sau khi châm điếu thuốc, Brasov mỉm cười và lấy hộ chiếu Nga màu hạt dẻ từ túi áo hoodie của mình. “Nhìn này! Tôi rất vui vì cuối cùng tôi đã có được điều này", ông nói.

Ông Brasov là một trong số hơn 650.000 cư dân từ các vùng lãnh thổ ly khai do Nga hậu thuẫn gần đây đã nhận được hộ chiếu Nga theo chính sách của Điện Kremlin nhằm nhanh chóng theo dõi quốc tịch Nga cho khoảng 7 triệu công dân ở các nước Cộng hòa Nhân dân Donetsk và Luhansk ly khai.

“Tôi không còn cảm thấy là một phần của Ukraine mới nữa”, ông nói thêm và hy vọng những người còn lại trong gia đình sẽ sớm noi gương mình.

Những người Nga mới như Brasov sống ở miền đông Ukraine, được ông Putin cam kết sẽ bảo vệ bằng vũ lực nếu Điện Kremlin quyết định rằng Ukraine đang khiến họ gặp rủi ro.

Một số người ở Gukovo, như tài xế xe buýt địa phương Evgeny, rất háo hức với việc lực lượng Nga tập trung tại biên giới.

Trích dẫn “chủ nghĩa dân tộc cực đoan” và “chủ nghĩa phát xít” ngày càng tăng trong giới cầm quyền ở Ukraine, những chủ đề đã thống trị các tin tức nhà nước của Nga trong bảy năm qua, ông Evgeny cho biết ông hy vọng quân đội sẽ mang các vùng lãnh thổ ly khai về dưới sự kiểm soát của Nga.

“Tổng thống Putin biết mình đang làm gì. Đã đến lúc hoàn thành công việc và biến Donbass thành tiếng Nga", ông nói.

Tuy nhiên, các cuộc thăm dò trên khắp nước Nga cho thấy rằng trong khi nước này tiếp tục ủng hộ việc sáp nhập Crimea, họ lại chia rẽ về tương lai của miền đông nam Ukraine và số người Nga muốn thấy khu vực này trở thành một phần của đất nước (27%) vẫn tương đồng với số người phản đối (28%).

Các cuộc thăm dò khác đã chỉ ra rằng sự nhiệt tình của người Nga đối với các chiến dịch quân sự tại nước ngoài đã giảm xuống. Trong 4 năm qua, số lượng người Nga coi trọng chính sách đối ngoại của Tổng thống Vladimir Putin đã giảm 10%, một nghiên cứu gần đây cho thấy.

Nhà phân tích Andrei Kolesnikov của Trung tâm Carnegie Moscow cho rằng xã hội Nga nói chung chưa sẵn sàng tham chiến.

Ông Kolesnikov cho rằng người Nga đã chuyển trọng tâm sang các vấn đề trong nước, với ví dụ điển hình là cuộc cải cách lương hưu gây tranh cãi năm 2018. Ông nói: “Kể từ năm 2018, các chiến dịch quân sự đã không nhận được sự chú ý nhiều của người dân".