Sự chuyển dịch từ kinh tế tri thức tới kinh tế số là bước nhảy vọt phù hợp với cách mạng công nghiệp 4.0, đáp ứng những yêu cầu mới của thời đại, đồng thời phù hợp với mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam là nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao. Đây là quá trình phát triển tất yếu, không thể đảo ngược trên toàn cầu và Việt Nam không phải là ngoại lệ.

Kinh tế số Việt Nam có thể đạt 30 tỷ USD năm 2025

Trong giai đoạn 2021 - 2025, để đạt được mục tiêu GDP tăng trưởng 6,5 - 7%, trong các dự thảo văn kiện, Đảng xác định một trong những giải pháp quan trọng là hoàn thiện thể chế, tạo thuận lợi cho mọi thành phần chủ động tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0) và quá trình chuyển đổi số.

Nhìn sang các nước khu vực, với ASEAN, việc thực hiện chiến lược phát triển nền kinh tế số ước tính có thể giúp GDP của các nước trong khu vực này tăng thêm khoảng 1.000 tỷ USD trong vòng 10 năm tới. Vì vậy, các nước này đang rất quan tâm đến vấn đề kinh tế số và đã có các giải pháp, cơ quan hỗ trợ cho kinh tế số phát triển. Cụ thể, Thái Lan đã thành lập Bộ Xã hội và Kinh tế kỹ thuật số để thay thế Bộ Công nghệ thông tin - Truyền thông, trong khi Malaysia đặt mục tiêu giá trị của nền kinh tế số sẽ chiếm 17% tỷ trọng nền kinh tế của nước này; Singapore thì có khẩu hiệu “smart nation” (quốc gia thông minh) lấy công nghệ làm cốt lõi...

Cuộc cách mạng 4.0 có thể coi là cuộc cách mạng chưa từng có trong lịch sử nhân loại, với sự hội tụ mang tính đột phá của nhiều công nghệ hiện đại mới, có tác động sâu sắc đến các hệ thống chính trị, kinh tế - xã hội trên toàn cầu. Nó bao gồm một loạt lĩnh vực chủ đạo: dữ liệu lớn (big data); đô thị thông minh; trí tuệ nhân tạo (AI); công nghệ màng mỏng (fintech); người máy (robot)... Theo nghiên cứu của Google và Temasek (Singapore), kinh tế số của Việt Nam dự báo đạt 30 tỷ USD vào năm 2025. Còn theo một nghiên cứu khác của Tổ chức Data 61 thì GDP của Việt Nam có thể tăng thêm khoảng 162 tỷ USD trong 20 năm, nếu chúng ta chuyển đổi số thành công. Tuy nhiên, để hiện thực được điều đó, có rất nhiều thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức đan xen.

Cơ hội “bứt tốc” sau dịch Covid-19

Có thể thấy, thời gian qua, dịch Covid-19 đã ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển kinh tế của Việt Nam cũng như các quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, dịch Covid-19 cũng giúp cho các nền kinh tế nhìn nhận rõ hơn về vai trò quan trọng của kinh tế số, trong đó có vai trò quan trọng của internet. Đặc biệt, sự đứt gãy của không ít hoạt động kinh tế dựa trên nền tảng truyền thống buộc các cơ quan, doanh nghiệp Việt Nam phải mạnh dạn hơn trong nghiên cứu, ứng dụng nền tảng số hóa trong các hoạt động quản lý, sản xuất và kinh doanh.

Theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế tại Hội thảo “Phát triển kinh tế số Việt Nam thời kỳ hậu Covid-19”, thế giới đang chứng kiến những chuyển biến nhanh như vũ bão của cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0. Cách mạng công nghệ 4.0 xuất phát từ đột phá trên nhiều lĩnh vực, trong đó có làn sóng số hóa của lĩnh vực sản xuất. Nhận thức được tầm quan trọng đó, nhiều nước đã quan tâm và cụ thể hóa các ưu tiên phát triển kinh tế số. Đặc biệt, bối cảnh đại dịch Covid-19 càng khiến Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam quan tâm đến kinh tế số nhiều hơn. Tuy nhiên, sự chuyển đổi số của nền kinh tế sẽ triệt để và có ý nghĩa nếu như chuyển đổi số của Chính phủ và doanh nghiệp song hành với nhau.

Theo đánh giá của các chuyên gia, Covid-19 là cú huých đáng kể với kinh tế số, trong đó nổi bật là thương mại điện tử. Nhiều doanh nghiệp trước đây chưa từng bán hàng trực tuyến nay đã thay đổi và thích ứng với mô hình kinh doanh mới, thậm chí, nhiều người tiêu dùng trước nay chưa từng mua hàng trực tuyến, do ảnh hưởng của Covid-19 tư duy tiêu dùng đã thay đổi, qua đó thúc đẩy các doanh nghiệp chuyển đổi số và thúc đẩy kinh tế số phát triển. Đặc biệt, trong bối cảnh Việt Nam tham gia ngày càng nhiều các Hiệp định thương mại tự do, tiêu biểu là các hiệp định như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA),… thì việc chuyển đổi số được nhận định sẽ giúp doanh nghiệp “bứt tốc” sau dịch Covid-19.

Các chuyên gia kinh tế cũng cho rằng, với tốc độ phát triển nhanh của kinh tế số, thương mại điện tử và sự mở rộng nhanh chóng của không gian mạng được kỳ vọng sẽ giúp nền kinh tế Việt Nam bật tăng và phát triển bền vững hậu Covid-19, tuy nhiên cũng đặt Việt Nam đứng trước các khó khăn, thách thức trong phát triển. Cụ thể, hiện tại hệ thống thể chế, chính sách cũng như các thiết chế thực thi, giải quyết tranh chấp và hiệu lực của cơ quan thực thi liên quan đến phát triển kinh tế số còn yếu, chưa đồng bộ và hiệu quả nên chưa khai thác hết tiềm năng để phát triển kinh tế số.

Trong khi đó, thói quen giao dịch, thanh toán dùng tiền mặt, trả tiền khi nhận hàng của đa số người tiêu dùng là trở ngại lớn, làm tăng chí phí cho cả xã hội, doanh nghiệp và người dân. Ngoài ra, nhận thức của người dân về kinh tế số còn hạn chế, kỹ năng sử dụng internet an toàn thấp và chưa theo kịp với tốc độ phát triển của công nghệ; đặc biệt là nhân lực số cho chiến lược kinh tế số còn hạn chế,… sẽ trở thành “rào cản” kìm hãm kinh tế số phát triển. Do đó, giải quyết được các bài toán về hạ tầng, công nghệ thông tin, nhân lực số mà trọng tâm là con người thì bài toán phát triển kinh tế số của Việt Nam hậu Covid-19 sẽ thành công.

Mục tiêu cụ thể về phát triển kinh tế số trong văn kiện Đại hội XIII đã chỉ rõ: “Phấn đấu đến năm 2030 hoàn thành xây dựng chính phủ số; kinh tế số đạt khoảng 30% GDP; đứng trong nhóm 50 quốc gia hàng đầu thế giới và xếp thứ 3 trong khu vực ASEAN về chính phủ điện tử, kinh tế số”. Đây là những mục tiêu đầy tham vọng nhưng không phải là bất khả thi.

Đổi mới luôn bắt đầu từ tư duy. Nắm bắt đúng xu thế của thế giới, phát triển kinh tế số sẽ là con đường tạo ra những bứt phá quan trọng, qua đó Việt Nam đạt mục tiêu đến năm 2030 “trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại, thuộc nhóm trên của các nước có thu nhập trung bình cao”.

Điểm đặc biệt của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư với trọng tâm chuyển đổi số, xây dựng kinh tế số là tạo ra một cơ hội bình đẳng như nhau để bứt phá đi lên, kể cả với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Nếu bỏ lỡ cơ hội này, Việt Nam sẽ khó khăn hơn trên con đường phát triển cũng như hội nhập toàn diện với thế giới.

Chủ trương phát triển kinh tế số trong giai đoạn 2021 - 2030 được nhấn mạnh trong văn kiện Đại hội XIII thực chất là một sự thay đổi về tư duy phát triển, phù hợp với nhiều nguồn lực, thế mạnh của Việt Nam.

Việc cần làm ngay lúc này là các Bộ, ngành, từng địa phương, từng doanh nghiệp cho đến người dân phải hành động để đưa chủ trương này vào cuộc sống. Nguyên nhân là do cuộc đua đến nền kinh tế số, xã hội số, đến thịnh vượng là cơ hội công bằng cho tất cả, dành cho những quốc gia đang quyết tâm vươn lên với khát vọng xây dựng một đất nước hùng cường.

Khánh An