Ranh giới của người làm báo có văn hoá

Hiện nay, khi mở trang báo ra là nhan nhản những thông tin vô thưởng vô phạt của các ngôi sao, sự rợn người từ các vụ án. Tính định hướng ở đâu khi một bộ phận người nổi tiếng, thần tượng của giới trẻ lại không làm được việc gì có ích ngoài hở hang, giật chồng, ăn chơi du thuyền, sinh con không công khai “đối tác”?...

Tính nhân văn ở đâu khi cứ một vụ án xảy ra thì bao người trong cuộc bị khai thác hết thông tin, hình ảnh cá nhân phơi bày lên mặt báo để công chúng trong nước lẫn nước ngoài đều tường tận. Nhiều năm sau, độc giả còn tìm lại được.

Sự xuất hiện tràn lan của những thông tin tiêu cực, xoáy sâu vào những nỗi đau, những mặt tối của xã hội hàng ngày vẫn liên tục được cập nhật trên mặt báo là một trong những nguyên nhân gây nên trạng thái cảm xúc lo âu, áp lực nặng nề về mặt tâm lý xã hội. Sự xuất hiện của những thông tin đó đáp ứng nhu cầu của công chúng - nhưng làm thế nào để có sự cân bằng, nhằm đi đến cái đích cuối cùng là định hướng, lan toả nhân văn…làm cho xã hội tốt đẹp hơn chính là điều mà báo chí hiện nay nên thận trọng để có hướng đi đúng.

Nhớ lại một câu chuyện chấn động xảy ra vào năm 2019 - 39 người Việt Nam đã chết trong một chiếc container đông lạnh khi đang trên đường vận chuyển từ cảng Zeebrugge của Bỉ đến Purfleet ở Essex, Anh, nhà báo Nguyễn Vĩnh Quyên, nguyên PGĐ Truyền hình Quốc hội kể lại: Tình cờ khi sự kiện đó xảy ra ngay lúc chúng tôi có một đoàn phóng viên đang tác nghiệp ở Nghệ An - quê hương của rất nhiều nạn nhân thiệt mạng. Các bạn phóng viên đề xuất sẽ đến nhà những nạn nhân làm phóng sự. Chị Vĩnh Quyên đã đồng ý ngay vì vấn đề đang quá nóng, cả nước rất quan tâm, báo chí cần phản ánh kịp thời. Sau đó, phóng viên gửi băng về, theo dự kiến trong tối hôm ấy sẽ phát sóng.

"Nhưng khi xem băng đó, có một cảm giác rất khó tả, tôi đã xem đi xem lại, trong đó có những cảnh tang thương, những bàn thờ vọng nghi ngút khói, gương mặt thất thần của những ông bố bà mẹ - những hình ảnh vô cùng ám ảnh. Tôi suy nghĩ và đã nói chuyện với phóng viên - nếu bình thường phát sóng một phóng sự như thế này sẽ rất "hot" thu hút được lượng người xem lớn nhưng nhiều hình ảnh đau lòng quá, đặt ra câu hỏi trong đầu tôi: Có nên phát hay không?", nhà báo Vĩnh Quyên bồi hồi.

Và quyết định của chị Quyên là không phát sóng, chị nói với những phóng viên, hãy đặt vị trí của mình vào người thân của nạn nhân để hiểu được nỗi đau của họ. Những hình ảnh đó sẽ được lưu lại trên mạng xã hội, người nhà nạn nhân sẽ sống trong đau khổ cả đời. Đó là công việc, là công sức của phóng viên, là nhiệm vụ truyền tải thông tin nhưng sâu xa hơn đó còn phải là nhân văn, là giá trị đạo đức. 

"Ranh giới của người làm báo có văn hoá ở đâu? Nhân văn là như thế nào ? Người làm báo chỉ làm với mục đích bài viết, phóng sự được phát sóng, đạt nhiều view, chúng ta có nghĩ tới số phận của những con người trong câu chuyện đó hay không? Cốt cách và văn hoá người làm báo buộc chúng ta phải nghĩ sâu xa hơn. Sự nhân văn này phụ thuộc vào cá nhân người làm báo - có văn hoá hay không thể hiện ở đó. Bên cạnh đó cũng thể hiện ở cả những người lãnh đạo, những người duyệt bài", nhà báo Vĩnh Quyên nhận định.

Theo chị Vĩnh Quyên, một bài báo có nhân văn hay không đầu tiên đến từ việc đi tìm đề tài như thế nào, đứng ở góc nào để thấy được sự thật. Nếu chỉ nhìn phiến diện sẽ không cho ra được một bài báo chuẩn văn hoá - nhân văn - truyền cảm hứng tích cực mang những giá trị cho xã hội và tuân thủ các quy định của đảng và nhà nước.

Khách quan - chân thực là yếu tố quan trọng của báo chí nhưng điều tiên quyết vẫn phải là sự nồng ấm của trái tim. 

Nâng cao vị thế của phóng viên văn hoá trong toà soạn

Những năm gần đây, cuộc cạnh tranh thông tin đang diễn ra khốc liệt hơn bao giờ hết với chính các trang báo, mạng xã hội đang khiến nhiều nhà báo lao theo thông tin giật gân, nóng bỏng, câu khách bằng mọi cách. Đó là “cướp - giết - hiếp”, là “tình - tiền - tù - tội”, là giật chồng, là cặp bồ, là sao nọ hở chỗ này, ngôi sao kia ăn gì, ngủ đâu, đẻ con với ai…Vì cuộc chiến “câu view”, vì đường đua trụ hạng, thăng hạng, chiều theo thị hiếu mà nhiều khi người làm báo quên mất mục đích cốt lõi của báo chí là gì? 

Đã hơn 25 năm làm nghề bào, nhà báo Nguyễn Thu Hà, Phó Giám đốc Trung tâm tin tức VTV24, Đài Truyền hình Việt Nam cho biết, ở rất nhiều toà soạn, đầu tiên vị thế quan trọng nhất dành cho phóng viên chính trị, sau đó đến kinh tế xã hội, sau đó nữa mới là văn hoá, quốc tế. Thậm chí có những toà soạn, phóng viên không có năng lực lắm, không nổi trội lắm sẽ được xếp vào đưa tin văn hoá.

Trừ những toà soạn chuyên sâu đặc thù về văn hoá, ở những toà soạn khác vị thế của phóng viên văn hoá thường không được chú trọng. Điều đó thể hiện tư duy: Văn hoá không phải mảng mũi nhọn trong các toà soạn. 

Sản lượng bài viết, phóng sự chuyên sâu về văn hoá còn ít, đa số những sản phẩm thông tin văn hóa mà chúng ta nghe thấy, đọc thấy đáp ứng nhu cầu giải trí nhiều hơn. Trong những sản phẩm mang tính văn hoá đó có nhiều sản phẩm phục vụ nhu cầu khá tầm thường thậm chí phản cảm, dung tục.

"Chúng ta cần phải thay đổi nền tảng nhận thức và tư duy về văn hoá ngay trong ban biên tập. Nếu nói một cách tận cùng thì văn hoá là đỉnh cao của chính trị - vì suy cho cùng tất cả đều hướng đến yêu nước, đến đại chúng. Phóng viên làm chính trị xuất sắc cũng phải là người nắm rất chắc những giá trị văn hoá. Gần đây, Đài truyền hình Việt Nam đã tìm những người xuất sắc về làm văn hoá và xây dựng những chuyên mục hàng ngày đi sâu vào văn hoá", nhà báo Nguyễn Thu Hà nói.

Theo Phó giám đốc VTV24, để văn hoá đi sâu vào từng phóng viên, biên tập viên, ngoài những quy định chung cho người làm báo, các toà soạn cần xây dựng bản quy tắc ứng xử mang tính đặc thù riêng phù hợp với đội ngũ phóng viên của cơ quan.

Xây dựng những nguyên tắc tác nghiệp đặc thù như vậy rất có ý nghĩa để người lãnh đạo và các phóng viên, nhà báo có thể trao đổi và thảo luận trong toà soạn. Điều quan trọng hơn là những bản quy tắc ấy phải được truyền thông. Đặc biệt với những phóng viên trẻ khi mới bước vào cơ quan cần có một lớp gọi là lớp công cụ - nguyên tắc ứng xử của cơ quan sẽ được truyền thông, trao đổi rất kỹ qua kinh nghiệm của người đi trước.

Xét cho cùng, nghề nghiệp nào cũng có vinh quang và những cay đắng -  báo chí cũng vậy. Làm nghề bằng tâm thế của một nhà báo có văn hóa không những góp phần phản biện và xây dựng xã hội, định hướng dư luận theo những điều tốt đẹp mà còn làm cho xã hội ngày càng phát triển hơn. Cũng theo nghĩa đó, bản lĩnh nghề nghiệp của nhà báo trẻ ngày càng được rèn luyện nhiều hơn, tránh khỏi những cám dỗ “câu view”, tiền tài vật chất hay lợi ích cá nhân. Bằng cách đó, chúng ta đã lấy cái đẹp dẹp cái xấu, loại bỏ những “con sâu” ra khỏi hàng ngũ của mình.

Phan Hoài Giang