Chuyển đổi số ngành xuất bản: Cơ hội tái sinh hay thách thức sinh tồn?

Từ xu thế toàn cầu...

Theo TS. Trần Chí Đạt, Giám đốc - Tổng biên tập NXB Khoa học - Công nghệ - Truyền thông, chuyển đổi số trong ngành xuất bản không chỉ đơn thuần là việc số hóa sách in thành sách điện tử.

Ông nhấn mạnh rằng đây là một quá trình ứng dụng công nghệ và dữ liệu để tái cấu trúc toàn bộ chuỗi giá trị, từ khâu sáng tạo nội dung, biên tập, sản xuất, cho đến phân phối và tiếp thị.

Nhìn ra thế giới, sự dịch chuyển này đang diễn ra với tốc độ chóng mặt. Theo báo cáo của Statista (2023), doanh thu thị trường sách điện tử toàn cầu đã đạt 14,16 tỷ USD và dự kiến sẽ tăng lên 15,33 tỷ USD vào năm 2027, với hơn 1,1 tỷ người dùng thường xuyên. "Những con số này là minh chứng rõ ràng nhất cho thấy thói quen đọc của con người đang thay đổi sâu sắc", TS. Trần Chí Đạt nhận định.

Các "gã khổng lồ" công nghệ như Amazon đã đi đầu trong việc này. Nền tảng Kindle Direct Publishing của họ không chỉ đơn thuần là một kênh phân phối, mà còn sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích hành vi độc giả, từ đó gợi ý sách, cá nhân hóa trải nghiệm và tối ưu hóa quy trình xuất bản.

Tại Trung Quốc, những nền tảng như WeRead hay Tencent đã thành công trong việc tích hợp sách điện tử với mạng xã hội, tăng 25% lượng độc giả trẻ. TS Đạt cho biết: "Những mô hình thành công này cho thấy, sự kết hợp giữa công nghệ, dữ liệu và sự am hiểu thị trường là chìa khóa để tồn tại và phát triển".

...đến những rào cản mang tính nội tại

Tại Việt Nam, quá trình chuyển đổi số trong ngành xuất bản đã có những bước tiến đáng ghi nhận, nhưng vẫn còn nhiều rào cản mang tính nội tại cần phải vượt qua.

Đầu tiên, theo TS Đạt đó là sự thiếu hụt nghiêm trọng về nhân lực số. Nguồn nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực như AI, phân tích dữ liệu, hay an ninh mạng còn rất hạn chế. Điều này khiến việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến, vốn đòi hỏi sự đầu tư lớn và chuyên môn cao, trở nên khó khăn.

Vấn đề vi phạm bản quyền cũng là một rào cản nghiêm trọng. "Tình trạng sách lậu và chia sẻ nội dung bất hợp pháp trên mạng xã hội gây thiệt hại ước tính 20-30% doanh thu của các nhà xuất bản", ông Đạt cho biết. Việc thiếu một hành lang pháp lý chặt chẽ và khả năng kiểm soát hiệu quả vấn đề này khiến các nhà xuất bản e ngại đầu tư vào nội dung số, tạo ra một vòng luẩn quẩn khó thoát.

Một rào cản khác nằm ở chính thói quen của độc giả Việt Nam, khi phần lớn vẫn ưu tiên đọc sách in, chiếm tới 70% thị trường. TS. Trần Chí Đạt cho rằng: "Thành công của chuyển đổi số không chỉ phụ thuộc vào việc ứng dụng công nghệ, tư duy và ý chí của người đứng đầu mà còn phụ thuộc vào việc xây dựng văn hóa số đối với bạn đọc". Do đó, cần có sự thay đổi về thói quen và hành vi của người đọc, điều này đòi hỏi một quá trình truyền thông và giáo dục lâu dài.

Để vượt qua những thách thức này, Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm quốc tế và triển khai các giải pháp đồng bộ. "Cuộc đua chuyển đổi số trong ngành xuất bản không chỉ là cuộc chạy đua về công nghệ mà còn là cuộc đua về tư duy", ông Đạt nhấn mạnh

TS Đạt khẳng định: "Sự thay đổi từ cấp lãnh đạo đến từng biên tập viên, từ việc đầu tư hệ thống đến việc xây dựng văn hóa số cho người đọc, tất cả sẽ quyết định liệu ngành xuất bản Việt Nam có thể vươn mình, bắt kịp xu thế toàn cầu và phát triển bền vững trong kỷ nguyên số hay không".