1. Hội nghị Paris 1973 là cuộc đàm phán dài nhất trong lịch sử ngoại giao, chiếm lĩnh trong thời gian đằng đẵng 4 năm 8 tháng 14 ngày (từ 13/5/1968 đến 27/1/1973) không chỉ với 202 phiên họp công khai, 24 cuộc tiếp xúc riêng mà còn ghi dấu ấn với số lượng kỷ lục gần 500 cuộc họp báo, gần 1.000 lần trả lời phỏng vấn báo chí.

Số lượng cuộc họp báo cùng số lần trả lời phỏng vấn cao kỷ lục cũng là dễ hiểu bởi Hội nghị Paris 1973 sự kiện chính trị thuộc hàng nóng bỏng nhất thời điểm đó, vì thế thu hút sự quan tâm, săn đón hết mức của báo chí.

Theo cuốn sách Cuộc đàm phán lịch sử do Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia – Sự thật phát hành năm 2009, hàng nghìn nhà báo, phóng viên nhiếp ảnh, điện ảnh, quay phim truyền hình của rất nhiều nước trên thế giới đã đổ về thủ đô Paris theo dõi, đưa tin, bình luận cuộc đàm phán Việt Nam - Mỹ, mà trong lịch sử chưa có hội nghị quốc tế nào (kể từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai) có mặt đội ngũ các nhà báo hùng hậu đến thế. Thậm chí thường xuyên xảy ra cảnh cánh phóng viên chực chờ cả ngày lẫn đêm chỉ để “đón lõng” cho bằng được thông tin, hình ảnh nóng sốt cũng như phỏng vấn bằng được các nhân vật trọng yếu tham gia các cuộc đàm phán.

Thế nên mới có chuyện: “Trên trang 1 của tờ New York Times (Mỹ) trong 10 năm liền chỉ nói về Việt Nam; các kênh truyền hình của thế giới đã ghi hình và phát rộng rãi trong gần 5 năm các cuộc đàm phán diễn ra vào thứ 5 hàng tuần. Các thành viên tham gia đàm phán đã trở thành những khuôn mặt quen thuộc với bạn bè quốc tế”.

Nói đến “nghệ thuật” tiếp xúc, trả lời báo chí của Đoàn đàm phán tại Paris những năm đó, một trong những gương mặt xuất sắc nhất không thể thiếu tên tuổi của bà Nguyễn Thị Bình - nữ Bộ trưởng Ngoại giao đầu tiên của Việt Nam, Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Cách mạng Lâm thời miền Nam Việt Nam tại Hội nghị Paris.

Trong những năm tháng tiến hành đàm phán, ngoài đấu tranh trực tiếp trên bàn đàm phán, trưởng đoàn Nguyễn Thị Bình còn tranh thủ sự ủng hộ của các tổ chức, các đoàn thể, các cá nhân thuộc các đoàn thể ở Mỹ, các nước phương Tây và các nước xã hội chủ nghĩa khác bằng tuyên truyền, vận động qua báo chí và gặp gỡ trực tiếp. Bà Bình là người trực tiếp phát biểu tại nhiều cuộc họp báo và trả lời phỏng vấn nhiều nhà báo quốc tế.

Thời đó, dưới mắt nhìn của cánh báo chí phương Tây, bà Nguyễn Thị Bình là “Madam Bình”, một người phụ nữ gây ấn tượng cực mạnh bởi cả vẻ duyên dáng, lịch thiệp hiếm có trong những bộ áo dài, khoác măng tô, lẫn những lời phát biểu, đối đáp với báo chí đầy thuyết phục, thông minh, lúc rắn rỏi, khi dí dỏm. Còn theo lời kể của bà Nguyễn Thị Bình, có những cuộc họp báo quốc tế tới 400 nhà báo, hoặc có lần truyền hình trực tiếp, bà phải trả lời phỏng vấn (bằng tiếng Pháp) với hàng chục phóng viên Pháp, Mỹ. Mặc dù rất căng thẳng, hồi hộp, nhưng lúc nào bà cũng cười thật tươi, nói năng từ tốn, nhẹ nhàng...

Báo chí từng chia sẻ chi tiết, giữa năm 1971, truyền hình Pháp tổ chức cuộc họp báo ở hai đầu Paris và Washington, có 20 nhà báo tham gia, 10 người phần lớn là Mỹ bảo vệ lập trường của Mỹ, 10 người, phần lớn là Pháp trung lập. Bà Bình một mình giữa các nhà báo sừng sỏ, dưới ánh đèn sáng chói đã bình tĩnh đối đáp đàng hoàng, mạnh mẽ nhưng hòa nhã, nêu rõ thiện chí muốn tìm giải pháp chính trị chấm dứt chiến tranh.

Ngày 21/1/1973, trở lại Paris, bà Bình mở ngay cuộc họp báo, tuyên bố: “Chỉ có một nước Việt Nam, chỉ có một dân tộc Việt Nam và Chính phủ Cách mạng lâm thời là đại diện của nhân dân miền Nam!”.

Hãng AFP mô tả: “Madam Bình mặc áo dài truyền thống của Việt Nam bằng lụa vân màu xanh lá cây, trông rất thoải mái. Đôi lúc Madam Bình nở nụ cười làm khuôn mặt càng rạng rỡ, trả lời các nhà báo rõ ràng khúc chiết, làm cho người ta có cảm giác đứng trước một quý bà đầy bản lĩnh, đầy tự tin”.

Có câu chuyện còn kể rằng, thời ấy, có một học giả nước ngoài bị hút hồn bởi Madam Bình và viết rằng: “Ở đâu có bà Bình, người ta không nhìn thấy ai khác, khi bà Bình nói, người ta không muốn nghe ai khác…”.

2. Nói đến các nhà báo Việt Nam có mặt tại Hội nghị Paris 1973, không thể không nhắc đến nữ nhà báo Dương Thị Duyên – Trưởng phòng Tin miền Nam, Thông tấn xã Việt Nam - con gái giáo sư Dương Quảng Hàm tham gia Đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đàm phán ở Hội nghị Paris từ năm 1968 đến 1970.

Nguyên Tổng Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam Hồ Tiến Nghị - khi đó là biên tập viên của Phòng tin miền Nam chia sẻ, với ông, bà Dương Thị Duyên thực sự là một người phụ nữ làm báo xuất sắc, một nhà ngoại giao bản lĩnh và khôn khéo. Có lẽ nhờ hội tụ cả hai yếu tố này, năm 1968, nữ nhà báo Dương Thị Duyên đã được lựa chọn là một trong 37 thành viên của “Đoàn 37” - Đoàn công tác của Việt Nam sang Pháp chuẩn bị cho Hội nghị Paris về Việt Nam.

Trong những năm tháng công tác tại Paris, bà Duyên phải đảm nhiệm song song 2 nhiệm vụ: nhiệm vụ phóng viên Việt Nam Thông tấn xã thường xuyên gửi tin, bài kịp thời về Tổng xã ở Hà Nội và nhiệm vụ một thành viên của “Đoàn 37”.

Qua những chia sẻ của bà Dương Thị Duyên có thể hình dung được phần nào hoạt động báo chí của Đoàn Việt Nam thời kỳ đó. Theo bà Dương Thị Duyên, điều đặc biệt nhất của Đoàn Việt Nam là việc đã hoàn toàn chủ động tổ chức các cuộc hội họp, gặp gỡ với Việt kiều ở Pháp và nhiều nước, với bà con đồng bào từ miền Nam đến tiếp nhận thông tin để gây ảnh hưởng đến dư luận.

Với riêng bà Dương Thị Duyên, nhờ trình độ tiếng Pháp tốt, lại duyên dáng, khéo léo, tác phong làm việc chuyên nghiệp, bà còn được phân công tham gia vận động quần chúng, tiếp các đoàn khách, nhất là phụ nữ từ các địa phương của nước Pháp và các nước khác đến tìm hiểu tình hình; đồng thời đi các địa phương của nước Pháp nói chuyện tại các cuộc hội họp, mít tinh để giúp nhân dân Pháp hiểu rõ tình hình Việt Nam, ủng hộ lập trường đúng đắn của Việt Nam tại Hội nghị Paris.

Nhiều nhà trí thức, nhà báo Mỹ đến tận trụ sở Đoàn Việt Nam bày tỏ chính kiến của họ về cuộc chiến tranh phi nghĩa của Mỹ ở Việt Nam. Bà cùng cán bộ trong đoàn tiếp họ với thái độ chân thành, cởi mở và phân tích với họ những điều chưa rõ. Bà đã đi nói chuyện tại nhiều địa phương khắp các vùng, miền của nước Pháp, đến cả một số nước lân cận như Italy, Bỉ, Thụy Điển, Cộng hòa Liên bang Đức…

“Thời gian này, tôi cùng các đồng chí trong Ðoàn tiếp đón nhiều đoàn khách từ nhiều nước trên thế giới đến tiếp xúc, trao đổi. Chúng tôi chia nhau đi gặp gỡ, vừa để giải thích thêm lập trường, quan điểm của Việt Nam, tranh thủ sự đồng tình đối với cuộc kháng chiến chính nghĩa của nhân dân ta, vừa để nắm thêm tình hình, tin tức báo cáo cho lãnh đạo Ðoàn” - bà Dương Thị Duyên chia sẻ.

Mặt trận báo chí tại Paris với những “nữ tướng” toàn tài như bà Nguyễn Thị Bình, những nữ nhà báo vừa giỏi nghề vừa giỏi vận động, thuyết phục như bà Dương Thị Duyên, nhờ thế mà thành công rực rỡ.

Hồng Hà