Góp ý văn kiện Đại hội XIV của Đảng: Giáo dục và đào tạo cùng khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu

TS. Hoàng nhận định: Sau gần 40 năm đổi mới, giáo dục Việt Nam đạt nhiều thành tựu quan trọng trong nâng cao dân trí, nhưng ở sứ mệnh cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao, vẫn còn khoảng trống rất lớn.

Hiện nay, 75% lao động chưa qua đào tạo chuyên môn – kỹ thuật, cơ cấu nhân lực mất cân đối khiến năng suất lao động thua xa khu vực. Công tác quy hoạch đào tạo thiếu bám sát nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội; hệ thống giáo dục bị phân mảnh, phân luồng người học không hiệu quả, cơ chế liên thông còn vướng mắc.

Đầu tư nhà nước cho giáo dục, nhất là bậc đại học, vẫn hạn chế; trong khi ranh giới giữa xã hội hóa, tư nhân hóa và thương mại hóa giáo dục chưa rõ ràng. Quản lý ngành còn chồng chéo, nhiều đầu mối, làm giảm hiệu quả vận hành.

Góp ý về dự thảo Báo cáo chính trị có nêu sứ mệnh của giáo dục – đào tạo, TS Hoàng cho rằng, chúng ta đã thực hiện thành công đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo tinh thần Nghị quyết 29-NQ/TW.

Bên cạnh đó, việc thống nhất các đầu mối quản lý nhà nước đối với hệ thống giáo dục quốc dân, Nhà nước tập trung chỉ đạo ở tầm vĩ mô và phân cấp hợp lý cho các bộ, ngành đã có nhiều chuyển biển rõ rệt.

Theo định hướng phát triển nguồn nhân lực quốc gia, việc quy hoạch đào tạo phải gắn chặt với quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cả ở cấp quốc gia lẫn từng vùng, miền. Cần xây dựng chiến lược phát triển giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp đủ tầm, khả thi để trong 20–25 năm tới, Việt Nam bảo đảm được nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu tối thiểu của một nước công nghiệp phát triển, thu nhập cao.

Giáo dục phải phát huy sức mạnh tổng hợp toàn hệ thống, kiên quyết loại bỏ tư tưởng cục bộ, tình trạng cát cứ theo ngành và lĩnh vực – đặc biệt trong khối giáo dục công lập.

Các chương trình đào tạo cần ưu tiên xây dựng nhân cách, phát triển năng lực người học, hướng tới một hệ thống giáo dục mở, liên thông giữa các bậc học, ngành học. Việc phân luồng học sinh sau THCS và THPT phải được triển khai thực chất, có cơ chế khuyến khích rõ ràng từ Nhà nước.

Song song, cần chuẩn hóa hệ thống trình độ đào tạo (từ trung cấp, cao đẳng, đại học đến thạc sĩ, tiến sĩ), gắn đào tạo văn bằng với bồi dưỡng thường xuyên, thúc đẩy văn hóa học suốt đời – thực học – thực nghiệp.

Ở bậc giáo dục đại học, tiếp tục đổi mới mạnh mẽ cơ chế quản trị và quản lý: có lộ trình bỏ mô hình “bộ chủ quản” (trừ khối an ninh, quốc phòng), trao quyền tự chủ thực chất cho các cơ sở giáo dục gắn với trách nhiệm giải trình; đồng thời phát huy vai trò trung tâm của Hội đồng trường trong quản trị đại học.

Việc xã hội hóa đi đôi với kiểm soát thương mại hóa giáo dục phải được thực thi nghiêm túc. Ngân sách nhà nước tập trung ưu tiên cho bậc học nền tảng và các mục tiêu trọng điểm. Khuyến khích phát triển cơ sở giáo dục ngoài công lập không vì lợi nhuận, bảo đảm lợi ích tái đầu tư thông qua cơ chế quỹ tích lũy không chia tại các trường tư thục.

TS Hoàng cho rằng, để tạo bước chuyển căn bản trong chất lượng nhân lực và hiệu quả của hệ thống giáo dục quốc dân, cần những giải pháp chiến lược được thực thi quyết liệt và nhất quán.

Đối với giáo dục mầm non và phổ thông, ông nhấn mạnh cần tiếp tục triển khai đúng tinh thần Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; đồng thời tập trung nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên, chương trình và điều kiện dạy học.

Với giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học, TS Hoàng đề xuất phải lập quy hoạch tổng thể nhân lực quốc gia, gắn đào tạo với nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội từng vùng và cả nước. Việc điều chỉnh lại cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân cần được thực hiện theo các tiêu chí: công bằng, chất lượng, hiệu quả, thống nhất và hội nhập quốc tế.

Theo đó, hệ thống cao đẳng chuyên nghiệp cần quay trở lại khối giáo dục đại học để đào tạo đội ngũ kỹ thuật viên trình độ cao; đồng thời sửa đổi luật, định hình lại đào tạo nghề theo ba trình độ: sơ cấp, trung cấp và cao cấp nghề gắn với hệ thống bậc thợ.

Một trong những giải pháp then chốt là phân luồng học sinh sau THCS theo hai hướng: trung học phổ thông và trung học định hướng nghề nghiệp. Học sinh tốt nghiệp vừa có trình độ học vấn phổ thông, vừa có kỹ năng nghề để gia nhập thị trường lao động và có thể liên thông lên đại học khi có nhu cầu.

Các trường trung cấp chuyên nghiệp cũng cần được phát triển theo hai hướng: cao đẳng thực hành hoặc trung học nghề, phù hợp nhu cầu thực tiễn.

TS Hoàng đề nghị quy hoạch lại nhiệm vụ của các trường đại học theo hai mô hình: đại học định hướng nghiên cứu tập trung vào các cơ sở trọng điểm quốc gia và đại học ứng dụng đáp ứng nhu cầu nhân lực của địa phương và các lĩnh vực sản xuất – dịch vụ.

Song song với đó, cần phát triển các trường đại học không vì lợi nhuận, thúc đẩy mạnh đào tạo mở và từ xa; sáp nhập dần các viện nghiên cứu vào đại học trọng điểm để hình thành các trường đại học nghiên cứu hiện đại, phát triển một số học viện công nghệ theo hướng mũi nhọn.

Ở cấp địa phương, ông đề xuất tổ chức lại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp theo mô hình cao đẳng hoặc đại học cộng đồng, từng bước hình thành các hội đồng giáo dục – đào tạo và cụm liên kết trường nhằm chia sẻ nguồn lực, nâng cao chất lượng.

Một yêu cầu quan trọng được TS Hoàng nhấn mạnh là cải cách mạnh mẽ cơ chế quản lý. Theo ông, cần áp dụng nguyên tắc “một việc – một cơ quan chủ trì” theo tinh thần Nghị quyết 18-NQ/TW, tránh chồng chéo và tăng hiệu quả điều hành.

Bên cạnh đó, việc ban hành hệ thống chuẩn quốc gia về giáo dục và củng cố mạng lưới kiểm định chất lượng độc lập phải được triển khai khẩn trương, nhằm bảo đảm kết quả đổi mới thực chất, minh bạch.