Nỗ lực vận động của Mỹ

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken, người đang công du ở Trung Đông trong tuần này, đang thúc đẩy một thỏa thuận bình thường hóa trong các cuộc đàm phán với các quan chức Ả Rập Xê Út và Israel, như một phần trong nỗ lực rộng lớn hơn nhằm chấm dứt chiến tranh Gaza và ổn định khu vực.

Theo các quan chức Ả Rập Xê Út, Thái tử Mohammed bin Salman đã nói với Ngoại trưởng Antony Blinken rằng lệnh ngừng bắn tại Gaza sẽ phải đạt được càng sớm càng tốt trước khi nghĩ đến những tiến bộ trong việc bình thường hóa giữa vương quốc này và Israel.

Tổng thống Joe Biden tối thứ Năm cho biết Mỹ đang thúc đẩy mạnh mẽ việc tạm dừng cuộc giao tranh ở Gaza. Ông Biden nói: “Phản ứng ở Dải Gaza đã vượt quá giới hạn. Tôi đang nỗ lực hết sức để thúc đẩy lệnh ngừng bắn”.

Nỗ lực vận động của Nhà Trắng về một thỏa thuận bình thường hóa giữa Israel và Ả Rập Xê Út đang chịu tác động lớn bởi cuộc chiến ở Gaza. Các nhà phân tích cho biết, những hình ảnh thương vong của người dân Palestine trong cuộc xung đột đã khiến cộng đồng Ả Rập tức giận và khiến Riyadh cảnh giác về việc công nhận ngoại giao trừ khi Israel tạm dừng chiến sự và đồng ý với con đường đổi mới để thành lập một nhà nước Palestine.

Thỏa thuận Israel - Ả Rập Xê Út là một phần trong kế hoạch chi tiết hơn sau chiến tranh mà Mỹ đang thúc đẩy, bao gồm việc tái thiết Dải Gaza bị tàn phá với sự hỗ trợ tài chính từ các chính phủ Ả Rập và thành lập Chính quyền Palestine đã được cải tổ lại để quản lý vùng đất sau khi Israel rút quân, một kế hoạch vẫn còn nhiều thách thức, trở ngại.

Tổng thống Biden cần một thắng lợi chính trị

Đối với chính quyền Tổng thống Joe Biden, cuộc đua vào Nhà Trắng năm nay đã tạo thêm tính cấp bách mới cho nỗ lực bình thường hóa, với việc ông Biden mong muốn đạt được thành tựu chính sách đối ngoại vượt trội so với đối thủ tiềm năng nhất, cựu Tổng thống Donald Trump. Khi còn làm Tổng thống Mỹ, ông Trump đã đạt được các thỏa thuận ngoại giao khá ấn tượng giữa Israel và các nước Ả Rập khác.

“Bạn có thể nhìn thấy con đường phía trước cho Israel và cho toàn bộ khu vực”, Ngoại trưởng Blinken nói trong cuộc họp báo ở Tel Aviv hôm thứ Tư khi được hỏi về việc Ả Rập Xê Út công nhận Israel về mặt ngoại giao. Tuy nhiên, ông nói thêm, “việc đi theo con đường đó đòi hỏi những quyết định khó khăn”.

Trước ngày 7 tháng 10, các quan chức Mỹ tin rằng họ có thể đảm bảo một thỏa thuận bình thường hóa bằng cách đưa ra những đề xuất mà thái tử Ả Rập Xê Út mà ông quan tâm hơn so với vấn đề một nhà nước Palestine, chẳng hạn như quan hệ quốc phòng chặt chẽ hơn với Mỹ và hỗ trợ chương trình hạt nhân dân sự của Ả Rập Xê Út.

Nhưng cuộc chiến ở Gaza đã thay đổi tính toán đó.

Sau khi Ngoại trưởng Blinken hội đàm với thái tử Mohammed bin Salman ở Riyadh hôm thứ Ba (6/2), vương quốc này cho biết họ đã “truyền đạt lập trường vững chắc của mình với chính quyền Mỹ rằng sẽ không có quan hệ ngoại giao với Israel trừ khi một nhà nước Palestine độc lập được công nhận” ở Bờ Tây và Gaza. Bộ Ngoại giao Ả Rập Xê Út nhấn mạnh: “với Đông Jerusalem là thủ đô”.

Tuyên bố cho biết thêm Israel cũng phải dừng hoạt động quân sự ở Gaza và rút quân khỏi vùng đất này.

Theo các tóm tắt từ quan chức Ả Rập Xê Út về cuộc đàm phán của họ, Thái tử Mohammed bin Salman nói với Ngoại trưởng Blinken rằng cơ hội đạt được thỏa thuận bình thường hóa với Israel trong năm nay sắp đóng lại trừ khi có thể đạt được thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza trong vòng vài tuần tới.

“Thái tử nhắc lại với tôi mong muốn và quyết tâm theo đuổi bình thường hóa quan hệ”. Ngoại trưởng Blinken nói. “Nhưng ông ấy cũng nhắc lại rằng để làm được điều đó, cần phải xảy ra hai điều: Một, cần phải ngừng bắn ở Gaza; thứ hai, cần phải có một con đường rõ ràng và đáng tin cậy để thành lập một nhà nước Palestine”.

Sự cứng rắn của Israel

Theo báo Wall Street Journal, Ả Rập Xê Út gần đây cho thấy họ bắt đầu giảm kiên nhẫn đối với các nhà lãnh đạo Hamas. Nhưng là quê hương của hai trong số những thánh địa quan trọng nhất của đạo Hồi, Ả Rập Xê Út đang tìm cách đảm bảo một sự nhượng bộ có ý nghĩa từ Israel để chống lại sự chỉ trích từ Iran và Thổ Nhĩ Kỳ rằng vương quốc này dập tắt giấc mơ về một nhà nước độc lập của người Palestine.

Các quan chức Mỹ cho biết họ không rõ liệu Ả Rập Xê Út có rút lại các yêu cầu của mình đối với vấn đề Palestine hay không nếu việc giữ vững lập trường khiến lợi ích hạt nhân và quân sự của vương quốc này bị ảnh hưởng. Nhưng các cuộc thảo luận đó chỉ có thể diễn ra, các quan chức Mỹ cho biết, một khi giao tranh ở Gaza tạm dừng.

Dù vậy, triển vọng ngừng bắn tại Gaza vẫn đang rất mờ mịt. Với Israel, mục tiêu đánh bại Hamas đã trở thành ưu tiên của Thủ tướng Benjamin Netanyahu và khiến ông không muốn đưa ra những nhượng bộ sâu sắc hơn mà Riyadh đang yêu cầu.

Chỉ vài tuần trước cuộc tấn công của Hamas ngày 7 tháng 10 ở miền nam Israel, Thủ tướng Netanyahu còn nói rằng việc bình thường hóa quan hệ với Ả Rập Xê Út “có khả năng xảy ra” và đó sẽ là một “bước nhảy vọt” trong khu vực.

Nhưng sau cuộc hội đàm với Ngoại trưởng Blinken hôm thứ Tư (7/2), ông Netanyahu tuyên bố sẽ tiếp tục cuộc tấn công của Israel chống lại Hamas, ngay cả sau khi cuộc chiến tạm dừng, và lập luận rằng sự thất bại của Hamas - chứ không phải bình thường hóa với Ả Rập Xê Út - sẽ biến đổi Trung Đông và mở ra khả năng xích lại gần nhau hơn cho các mối quan hệ trong khu vực.

“Cuối cùng, việc loại bỏ Hamas sẽ lan rộng ra toàn bộ Trung Đông và cho phép chúng tôi mở rộng vòng tròn hòa bình với các nước láng giềng”, ông Netanyahu nói trong một cuộc họp báo. “Hôm nay tôi đã nói với Ngoại trưởng Mỹ Blinken: 'Chúng ta đang trong tầm tay giành chiến thắng hoàn toàn, đó cũng sẽ là chiến thắng cho toàn bộ thế giới tự do. Không chỉ của Israel”.

Cùng với đó, Thủ tướng Netanyahu cũng đã bác bỏ các điều khoản mà Hamas đưa ra nhằm hướng tới một lệnh ngừng bắn mới ở Gaza, sau khi nhóm chiến binh Palestine kêu gọi thả hàng nghìn tù nhân cùng với những nhượng bộ khác.

Chưa rõ những diễn biến tiếp theo của tiến trình thúc đẩy một lệnh ngừng bắn mới tại Gaza sẽ như thế nào sau những động thái cứng rắn của Israel. Nhưng có một điều rất rõ, đó là mỗi ngày trôi qua, là những người Palestine ở Gaza và thân nhân của những con tin Israel bị Hamas bắt giữ lại sống thêm một ngày phấp phỏng, sợ hãi.

Nguyễn Khánh