Ngày 2/4, trong một sự kiện tại Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công bố một loạt mức thuế quan mới sẽ ảnh hưởng đến gần như mọi quốc gia trên thế giới.

Dù thông báo này không hoàn toàn gây bất ngờ, bởi ngay từ khi nhậm chức, nhiều doanh nghiệp và nhà phân tích tài chính đã dự đoán ông Trump sẽ gia tăng các rào cản thương mại, nhưng quy mô và phạm vi của các mức thuế quan đã khiến nhiều người lo ngại. Như một đòn giáng mạnh vào thương mại quốc tế, Mỹ đã đặt ra các hạn chế nghiêm ngặt đối với hầu hết các đối tác thương mại của mình.

Giải thích cho quyết định này, ông Trump cho rằng Mỹ là nạn nhân của các hoạt động thương mại không công bằng. Chẳng hạn, Mỹ cho rằng Trung Quốc đã lợi dụng các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) để tiếp cận các thị trường xuất khẩu trong khi đóng cửa thị trường của mình, cũng như việc Bắc Kinh sử dụng các khoản trợ cấp và ép các công ty nước ngoài chuyển giao công nghệ.

Nhưng thay vì sửa đổi các quy tắc thương mại, ông Trump đã quyết định phá hủy hoàn toàn hệ thống thương mại toàn cầu. Ông áp dụng các mức thuế quan với tất cả các đối tác thương mại lớn, bao gồm cả đồng minh và đối thủ. Trung Quốc chịu thuế cao, nhưng Nhật Bản và Hàn Quốc cũng không thoát khỏi tình cảnh.

Nhiều người hy vọng các mức thuế sẽ không tồn tại lâu dài, và Mỹ sẽ phải hạ bớt khi giá cả tăng cao và thị trường chứng khoán sụt giảm. Nhưng khả năng thời đại thương mại tự do quay trở lại là rất thấp.

Thay vào đó, những cuộc đàm phán thương mại giữa ông Trump và các quốc gia khác sẽ định hình một hệ thống kinh tế mới, nơi chủ nghĩa bảo hộ, căng thẳng và các giao dịch sẽ chi phối. Điều này sẽ không tạo ra nhiều việc làm như ông Trump kỳ vọng, mà sẽ gây ra hỗn loạn cho nền kinh tế toàn cầu trong nhiều năm tới.

Cách tiếp cận thuế quan của ông Trump

Theo ông Trump, thuế quan là công cụ để điều chỉnh thâm hụt thương mại của Mỹ. Nhưng dù Mỹ có thâm hụt thương mại với nhiều quốc gia, điều này không phải là vấn đề nghiêm trọng. Nó chỉ phản ánh việc các quốc gia khác sản xuất hàng hóa mà người tiêu dùng Mỹ muốn mua, vì vậy người Mỹ nhập khẩu nhiều hơn từ họ. Tuy nhiên, ông Trump cho rằng bất kỳ quốc gia nào có thặng dư thương mại với Mỹ là đang "gian lận" và phải đối mặt với thuế quan.

Để xác định mức thuế cần áp dụng, ông Trump đã tính toán các cách thức mà các "quốc gia gian lận", bao gồm thuế quan, rào cản phi thuế quan và thao túng tiền tệ, để ước tính "thuế quan" mà mỗi quốc gia áp dụng đối với Mỹ.

Tuy nhiên, cách tính này không tính đến các yếu tố khác như thương mại dịch vụ, nơi Mỹ có thặng dư với hầu hết các đối tác. Mặc dù vậy, ông Trump vẫn đưa ra các mức thuế qua lại đối với hàng hóa nhập khẩu từ các quốc gia này.

Ví dụ, với Trung Quốc, Mỹ có thâm hụt thương mại 295,4 tỷ USD và nhập khẩu 438,9 tỷ USD hàng hóa từ Trung Quốc. Ông Trump tính toán rằng Trung Quốc áp dụng mức thuế thực tế 67% đối với hàng hóa từ Mỹ và đã áp đặt mức thuế 34% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, gấp đôi mức thuế 20% đã được áp dụng trước đó.

Cũng như vậy, Mỹ có hiệp định thương mại tự do với Hàn Quốc, nhưng Hàn Quốc có thặng dư thương mại với Mỹ. Vì vậy, theo logic của ông Trump, Hàn Quốc cũng cần phải chịu thuế quan, với mức thuế lên tới 26%. Còn với các quốc gia như Úc và Anh, mặc dù Mỹ có thặng dư thương mại, nhưng ông Trump vẫn áp dụng mức thuế 10%.

Tuy nhiên thuế quan sẽ không giải quyết được thâm hụt thương mại chung của Mỹ trừ khi nước này hoàn toàn tách biệt khỏi thương mại quốc tế. Thâm hụt thương mại thực tế phản ánh sự mất cân bằng giữa tiết kiệm và đầu tư, và nếu ông Trump muốn giải quyết vấn đề này, ông cần thúc đẩy tiết kiệm trong nước thay vì áp đặt thuế quan.

Hậu quả kinh tế và phản ứng toàn cầu

Thuế quan của ông Trump sẽ gây ra những tác động tiêu cực lớn đến nền kinh tế Mỹ. Các ngành công nghiệp với chuỗi cung ứng phức tạp như sản xuất ô tô sẽ gặp khó khăn lớn. Các doanh nghiệp phải đối mặt với chi phí tăng cao và sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng, điều này sẽ đẩy giá cả lên cao đối với người tiêu dùng.

Ngay cả các ngành nông nghiệp, máy móc và công nghệ cao cũng sẽ chịu ảnh hưởng tiêu cực từ các biện pháp trả đũa của ông các đối tác thương mại.

Phản ứng của thế giới đối với quyết định của ông Trump sẽ kết hợp giữa trả đũa, xoa dịu và đa dạng hóa. Nhiều quốc gia sẽ trả đũa bằng cách áp thuế quan đối với hàng hóa của Mỹ, gây tổn hại cho đầu tư và tăng sự bất ổn trong thương mại toàn cầu.

Các quốc gia khác có thể tìm cách thỏa thuận để giảm thiểu tác động từ các mức thuế của Mỹ, nhưng những thỏa thuận này sẽ không thể giải quyết thâm hụt thương mại của Mỹ trong thời gian ngắn.

Các quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc có thể tìm cách bảo vệ mình khỏi tác động của thuế quan Mỹ thông qua các liên kết thương mại chặt chẽ hơn với nhau, nhưng các quốc gia này cũng đang phải đối mặt với những khó khăn riêng trong nền kinh tế của mình.

Các quốc gia khác, đặc biệt là các quốc gia châu Âu, có thể tìm cách hợp tác với các quốc gia khác để tạo ra những thỏa thuận thương mại không có sự tham gia của Mỹ.

Dù các quốc gia khác có phản ứng thế nào, việc Mỹ rút lui khỏi thương mại tự do vẫn sẽ gây thiệt hại lớn cho người tiêu dùng và doanh nghiệp toàn cầu. 

Ngọc Ánh (theo Foreign Affairs, FT)