Không dựa vào người dân địa phương thì không thể thành công

+Thưa ông, với loạt bài 5 kỳ “Hoàn nguyên môi trường sau khai thác khoáng sản: Doanh nghiệp “chây ì” tới bao giờ?” đoạt giải A Giải báo chí Tài nguyên  &Môi trường vừa qua,  nhóm tác giả đã xây dựng ý tưởng chủ đề như thế nào?

-Việc hoàn nguyên môi trường sau khai thác khoáng sản ở nhiều địa phương thực sự đang là trở ngại lớn đối với công tác quản lý nhà nước, người dân địa phương có mỏ thì bức xúc, trong khi họ (doanh nghiệp) đem khoáng sản đi làm giàu nhưng lại thiếu trách nhiệm hoàn nguyên môi trường, đóng cửa mỏ và bàn giao lại mặt bằng cho địa phương sở tại quản lý, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Ban đầu chúng tôi xây dựng ý tưởng làm mở rộng cả ba miền Bắc – Trung – Nam, để có góc nhìn đầy đủ nhất, sinh động nhất về thực trạng hoàn nguyên môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản, vừa để có thêm thông tin, tiếng nói của người dân, nhà quản lý, Đại biểu Quốc hội, doanh nghiệp về vấn đề trên, qua đó góp thêm tiếng nói cho cơ quan soạn thảo Luật Địa chất và Khoáng sản (sửa đổi), mà Bộ Tài nguyên và Môi trường là cơ quan chủ trì soạn thảo (nay đã được Quốc hội thông qua).

Tuy nhiên, nếu mở rộng cả nước thì thông tin sẽ dàn trải, tiến độ sẽ chậm, trong khi cần nhiều nhân lực cùng tham gia, do đó chúng tôi đã chủ động báo cáo Ban Biên tập về chuyên đề và chủ động xin làm các tỉnh phía Bắc. Ban Biên tập phê duyệt ngay đề tài cho nhóm và giao cho tôi xây dựng kế hoạch triển khai, trong đó cho chủ động chọn người tham gia chuyên đề.

+Việc tác nghiệp một đề tài phải đầu tư thời gian, thậm chí phải dấn thân điều tra, khai thác thông tin nhiều nguồn, ở nhiều tỉnh thành, việc phân công nhiệm vụ và phối hợp tác chiến có khó khăn, thách thức như thế nào, thưa ông?

-Tôi xây dựng kế hoạch triển khai chuyên đề chi tiết cho từng thành viên, phân địa bàn, phân viết bài chuyên gia, nhà quản lý, phỏng vấn Đại biểu Quốc hội. Đặc biệt, đây là đề tài bạn đọc nên tính chất và mức độ tiếp cận thông tin, khai thác thông tin rất nguy hiểm, do đó khi lên kế hoạch tôi yêu cầu các phóng viên đi tác nghiệp ở hiện trường phải có ít nhất 2 phóng viên cùng đi, vừa để hỗ trợ cho nhau, vừa để phối hợp nhóm và đề phòng rủi ro.

Thực sự khi bắt tay vào việc, chúng tôi gặp rất nhiều khó khăn, thời điểm xây dựng kế hoạch triển khai để trình Ban Biên tập duyệt thì rất nhanh, tuy nhiên khi được phê duyệt thì “ông trời” lại đổ mưa nhiều ngày, nhiều địa phương bị sạt lở, với kinh nghiệm công tác nhiều năm ở các tỉnh miền núi tôi đã chủ động cho anh em dừng triển khai và đợi trời nắng trở lại thì sẽ bắt tay vào việc.

Như bạn biết đấy, đặc thù khoáng sản của Việt Nam chủ yếu phân bố ở các tỉnh miền núi, địa hình phức tạp, nên mỗi khi tiếp cận vùng mỏ vô cùng khó khăn, nhiều khi đối mặt với tử thần, lạc đường trong rừng, xe hỏng…nếu không dựa vào người dân địa phương thì chuyên đề của chúng tôi chắc không thể thành công.

Trong khi, việc tiếp cận các chủ mỏ thì vô cùng khó, họ tìm mọi cách để thoái thác trả lời báo chí, đôi khi điểm mỏ chỉ còn là hiện trường ao hồ, đất đá nham nhở hoặc chỉ có bảo vệ trông coi. Nói chính xác hơn, lúc này doanh nghiệp không thiết tha gì với mỏ khoáng sản nữa, vì còn gì để khai thác đâu, họ chỉ vướng trách nhiệm hoàn nguyên môi trường, đóng cửa mỏ và bàn giao mặt bằng mỏ cho địa phương quản lý theo quy định. Nhưng dù khó khăn đến mấy, chúng tôi cũng quyết tâm thoe đuổi đề tài, “chỉ mặt đặt tên” các doanh nghiệp trây ì, thiếu trách nhiệm bảo vệ môi trường.

Góp phần lan tỏa các mô hình, doanh nghiệp phát triển kinh tế bền vững gắn với trách nhiệm bảo vệ môi trường

+Thưa ông, với những nỗ lực của nhóm tác giả, tác phẩm đã có hiệu lực xã hội như thế nào sau khi thông tin được các cơ quan chức năng nắm bắt và vào cuộc xử lý, thưa ông?

-Chúng tôi vui vì loạt bài của mình được Ban Biên tập duyệt đăng, sau đó một thời gian thì Luật Địa chất và Khoáng sản (sửa đổi) được Quốc hội thông qua, nhiều địa phương: Bắc Kạn, Quảng Ninh, Hải Dương… đã vào cuộc và yêu cầu các địa phương rà soát, kiểm tra, báo cáo theo thông tin báo Tài nguyên và Môi trường phản ánh. Tích cực nhất phải kể tới Sở Tài nguyên và Môi trường Bắc Kạn, họ luôn chủ động đồng hành cùng nhóm phóng viên, khi chúng tôi phản ánh trước và sau loạt bài thì Sở đã chỉ đạo ngay, chỉ đạo sát sườn và đều thông tin kết quả lại cho chúng tôi.

Thực ra, hoạt động khai thác khoáng sản liên quan đến sử dụng đất tạm thời, do vậy chúng tôi mong muốn sau khi kết thúc quá trình khai thác mỏ, doanh nghiệp cần tiến hành hoàn thổ, phục hồi môi trường, góp phần hạn chế các tác động tiêu cực tới môi trường của khu vực sau khai thác và cải tạo, trả lại diện tích đất cho địa phương quản lý để phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Qua loạt bài, nhằm nâng cao trách nhiệm của doanh nghiệp, cũng như vai trò quản lý, giám sát của Nhà nước trong hoạt động hoàn nguyên, cải tạo, phục hồi môi trường sau khai thác khoáng sản tại địa phương. Đồng thời góp lên tiếng nói để các cơ quan soạn thảo, nhà quản lý cùng nhau nhận định, xây dựng và hoàn thiện tốt hơn cho Luật Địa chất và Khoáng sản sửa đổi thời điểm đó.

Cuối cùng, chúng tôi hy vọng sẽ góp phần lan tỏa các mô hình, doanh nghiệp gương mẫu phát triển kinh tế bền vững gắn với trách nhiệm bảo vệ môi trường, hoàn nguyên môi trường sau khai thác khoáng sản, thực hiện tăng trưởng xanh, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu.

+ Qua sự chung tay giữa báo chí, chính quyền, các cơ quan chức năng và sự ủng hộ từ phía người dân, ông đánh giá như thế nào về vai trò, chức năng phản biện xã hội của báo chí về lĩnh vực tài nguyên môi trường?

-Ở thời đại nào hay quốc gia nào đi nữa thì vai trò của báo chí, cơ quan truyền thông đều rất quan trọng trong việc phản biện các vấn đề tốt và xấu của xã hội, báo chí phát hiện, tôn vinh gương sáng điển hình và định hướng dư luận rất hiệu quả, đồng thời báo chí là cánh tay dài đắc lực của hệ thống chính trị, của cơ quan quản lý nhà nước.

Thực ra, báo chí có vai trò, chức năng phản biện ở tất cả lĩnh vực trong đời sống xã hội, còn đối với lĩnh vực tài nguyên và môi trường chỉ là một vấn đề mà xã hội đặc biệt quan tâm hiện nay. Vì bảo vệ tài nguyên môi trường nó đã trở thành một trong nhiều nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết, cần sự nỗ lực và chung tay của cả cộng đồng xã hội, cả nhân loại trên toàn cầu chứ không phải riêng lẻ một lĩnh vực, một quốc gia nào cả.

Để làm tốt vai trò của cơ quan báo chí đối với lĩnh vực tài nguyên và môi trường, theo tôi trước hết là trách nhiệm, sự nhiệt huyết, quyết tâm không ngừng của từng nhà báo, phóng viên. Nhất là các nhà báo, phóng viên chuyên trách về lĩnh vực này, tất nhiên để nhà báo tiếp cận được thông tin chính xác, khách quan, nhanh và kịp thời thì cơ quan quản lý nhà nước mà đứng đầu ở đây là Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các địa phương và sở ngành liên quan cần chủ động cung cấp thông tin cho báo chí.

Phải xem báo chí là phương tiện truyền thông chủ lực, duy nhất và hiệu quả nhất, phải xem đây là diễn đàn, tiếng nói, nhịp cầu kết nối giữa chính quyền với người dân, doanh nghiệp, từ đó tìm được tiếng nói chung để cùng nhau quản lý, khai thác, sử dụng và có trách nhiệm với lĩnh vực tài nguyên và môi trường sao cho hiệu quả, hiệu năng trong kỷ nguyên mới.

+Xin trân trọng cảm ơn ông!

Hà Vân (thực hiện)