Một nỗ lực tái thiết quy mô lớn vẫn đang được tiến hành một năm sau đó nhưng còn đó nhiều câu hỏi về tương lai của những khu vực bị tàn phá.

Chính xác điều gì đã xảy ra?

Trận động đất ngày 6 tháng 2 năm 2023 xảy ra ngay sau 4 giờ sáng (giờ địa phương) và kéo dài 85 giây. Tiếp theo đó là hơn 570 cơn dư chấn trong vòng 24 giờ - bao gồm cả trận động đất mạnh 7,5 độ richter ở phía bắc tâm chấn ban đầu ở tỉnh Kahramanmaras của Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo số liệu mới nhất do Bộ trưởng Môi trường và Đô thị hóa Thổ Nhĩ Kỳ Mehmet Ozhaseki công bố hôm thứ Sáu, khoảng 680.000 ngôi nhà bị sập hoặc hư hỏng nặng đến mức không thể sinh sống, khiến hàng trăm nghìn người cần nơi trú ẩn.

Thảm họa đã dẫn đến một hoạt động cứu hộ và viện trợ quốc tế quy mô lớn với sự tham gia của hàng chục quốc gia và tổ chức. Ban đầu, những khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất rất khó tiếp cận, buộc phải dùng những công cụ có thể để đào qua đống đổ nát.

Các nỗ lực cứu hộ ở cả hai nước đều bị cản trở do thiếu nhân lực và thiết bị. Đường sá và sân bay bị hư hại cũng như thời tiết xấu cũng cản trở sự xuất hiện của lực lượng cứu hộ và viện trợ.

Tại tỉnh Idlib phía tây bắc Syria, tổ chức cứu hộ Mũ bảo hiểm trắng đổ lỗi cho cộng đồng quốc tế về sự chậm trễ, trong khi chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ phải đối mặt với những lời chỉ trích vì phản ứng chậm chạp, khiến nhiều người chờ đợi nhiều ngày để được giúp đỡ.

Viện trợ cho Idlib, vùng đất do phe đối lập nắm giữ, ban đầu chỉ giới hạn ở một cửa khẩu biên giới giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Syria, khi chuyến hàng viện trợ đầu tiên sau trận động đất phải mất ba ngày mới đến được với những người sống sót.

Trong khi hình ảnh truyền hình về những người sống sót được kéo ra khỏi đống đổ nát làm dấy lên hy vọng, thì số người chết vẫn tăng lên không thể tránh khỏi. Bộ Nội vụ Thổ Nhĩ Kỳ cho biết hôm thứ Sáu rằng con số cuối cùng ở Thổ Nhĩ Kỳ lên tới 53.537 người chết. Trận động đất đã khiến khoảng 3 triệu người phải sơ tán và 11 tỉnh ở Thổ Nhĩ Kỳ được tuyên bố là khu vực khẩn cấp.

Tại Syria, Liên hợp quốc cho biết 6.000 người đã thiệt mạng, phần lớn ở Idlib. Các ước tính khác đưa ra con số cao hơn. Trận động đất xảy ra sau hơn một thập kỷ nội chiến khiến cơ sở hạ tầng của Syria bị hư hại nghiêm trọng. Một số khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi trận động đất cũng là những khu vực bị tàn phá nặng nề nhất bởi cuộc xung đột, trong đó có thành phố Aleppo.

Ngân hàng Thế giới ước tính thiệt hại ở Thổ Nhĩ Kỳ là 34,2 tỷ USD và ở Syria là 5,1 tỷ USD. Tuy nhiên, chi phí xây dựng lại và tác động đến nền kinh tế lớn hơn nhiều - ít nhất là 100 tỷ USD trong trường hợp của Thổ Nhĩ Kỳ.

Rủi ro địa chất liên tục

Thổ Nhĩ Kỳ nằm giữa các đường đứt gãy, khiến nước này trở thành một trong những quốc gia thường xuyên xảy ra động đất nhất thế giới. Hệ thống đứt gãy Đông Anatolian, nơi xảy ra thảm họa, nằm gần nơi các mảng kiến ​​tạo Anatolian, Ả Rập và châu Phi giao nhau.

Vào năm 2020, đất nước này đã hứng chịu một số trận động đất lớn, trong đó có trận động đất nghiêm trọng gần đây nhất trên đứt gãy Đông Anatolian – trận động đất mạnh 6,7 độ richter ở thành phố Elazig khiến 41 người thiệt mạng.

Đứt gãy Đông Anatolian lần cuối chứng kiến ​​một trận động đất có cường độ từ 7 độ richter trở lên là vào năm 1822, khi ít nhất 10.000 người thiệt mạng ở Aleppo, Syria.

Tại sao thiệt hại lớn như vậy?

Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng cường các quy định về xây dựng sau trận động đất ở Istanbul năm 1999 nhưng các chuyên gia cho rằng việc thực thi lỏng lẻo, quy hoạch kém và những cáo buộc bất thường kể từ đó đã khiến thảm họa năm 2023 trở nên trầm trọng hơn.

Theo các chuyên gia, việc sử dụng vật liệu kém chất lượng và thiếu sự kiểm tra thích hợp trong thời kỳ bùng nổ xây dựng ở Thổ Nhĩ Kỳ những năm qua đã khiến vấn đề ngày càng tồi tệ hơn.

Tại Hatay, tỉnh bị ảnh hưởng nặng nề nhất, nhiều khu định cư được xây dựng trên vùng đất phù sa đầy rủi ro. Ngoài ra, lệnh ân xá của chính phủ đối với việc xây dựng kém chất lượng cho phép những người vi phạm phải trả tiền phạt thay vì phá bỏ hoặc sửa chữa các tòa nhà nguy hiểm cũng là một nguyên nhân.

Theo các nhà phê bình, hoạt động tìm kiếm và cứu hộ bị trì hoãn cũng dẫn đến số người thiệt mạng nhiều hơn.

Viện trợ nhân đạo thu hẹp

Trong những tuần sau trận động đất, viện trợ nhân đạo bắt đầu đổ vào Syria và lời kêu gọi của Liên hợp quốc đã quyên góp được gần 387 triệu USD tiền cam kết.

Nhưng nhiều tháng sau, khi các cuộc khủng hoảng khác xuất hiện, các ưu tiên dành cho Syria dường như bị gạt sang một bên. Cho đến ngày nay, các tổ chức nhân đạo đang nỗ lực thu hút sự chú ý của thế giới quay trở lại đất nước bị chiến tranh tàn phá này khi họ phải đối mặt với sự mệt mỏi của các nhà tài trợ và ngân sách bị thu hẹp.

Tháng 6 năm ngoái, một hội nghị tài trợ quốc tế thường niên được tổ chức tại Brussels cho Syria đã nhận được kết quả không mấy khả quan và tháng sau, Chương trình Lương thực Thế giới (WFP) tuyên bố sẽ cắt giảm viện trợ cho quốc gia bị chiến tranh tàn phá này. Vào tháng 1, WFP đã kết thúc chương trình hỗ trợ lương thực chính cho Syria.

Ở nhiều nơi, đống đổ nát vẫn còn nguyên tại nơi nó rơi xuống khi người dân phải vật lộn để sinh tồn trong lều và thùng chứa đúc sẵn, một năm sau trận động đất. Khoảng 4 triệu người trông cậy vào viện trợ nhân đạo trong bối cảnh bạo lực gia tăng ở phía bắc Syria.

Mai Anh (theo AP)