Chính quyền 2 cấp đi vào vận hành: Gần dân hơn, sát cơ sở hơn

Trên thế giới, tại nhiều quốc gia như Nhật, Hàn Quốc, Anh,.. mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã được đưa vào vận hành từ lâu và đã kịp chứng tỏ vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tính hiệu quả, mạnh mẽ của chính quyền cấp địa phương. Cụ thể, gần dân, sát cơ sở hơn trong quản lý và phục vụ; tăng tính linh hoạt và hiệu quả trong quản trị; thúc đẩy phân cấp, phân quyền và tự chủ địa phương; hài hòa giữa quản lý nhà nước và tự quản địa phương; góp phần tinh gọn bộ máy nhưng vẫn bảo đảm hiệu lực, hiệu quả...

Đơn cử như Nhật Bản, quốc gia bấy lâu vẫn được đánh giá là quốc gia có nền hành chính hiện đại và hiệu quả. Tại Nhật Bản, chính quyền địa phương được tổ chức theo mô hình hai cấp gồm chính quyền tỉnh (gồm đô, đạo, phủ, huyện); chính quyền cơ sở - cấp hạt (gồm thành phố, thị trấn, làng, quận đặc biệt), được quy định rõ trong Hiến pháp và đạo luật Tự quản địa phương Thực tế tại Nhật Bản cho thấy mô hình chính quyền này bảo đảm hiệu quả trong việc quản lý nhà nước và cung ứng dịch vụ công sát với nhu cầu người dân. Ví dụ chính quyền địa phương có thể nhanh chóng đáp ứng nhu cầu đặc thù của cộng đồng, như ứng phó thảm họa ở các khu vực thường xuyên xảy ra động đất… Các địa phương có thẩm quyền độc lập trong việc hoạch định và thực thi chính sách thuộc phạm vi của mình, đặc biệt trong các lĩnh vực như giáo dục, y tế, giao thông, môi trường và phúc lợi xã hội….

Tại Việt Nam, theo Phó Giáo sư Nguyễn Văn Phượng, Giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, chủ trương tổ chức lại mô hình chính quyền địa phương theo hướng hai cấp là một quyết sách mang tính đột phá, phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước trong bối cảnh chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin, tinh giản biên chế và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

PGS.TS Huỳnh Văn Thới, nguyên quyền Giám đốc Phân viện Học viện Hành chính và Quản trị công tại TP.HCM, cho rằng việc bỏ cấp hành chính trung gian (cấp huyện), sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh là yêu cầu tất yếu trong thời điểm này, đây cũng là xu thế được nhiều quốc gia trên thế giới nhận diện. PGS.TS Vũ Tuấn Hưng, Phó viện trưởng phụ trách Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ, cũng nhấn mạnh việc tổ chức mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là yêu cầu khách quan từ quá trình đổi mới và phát triển đất nước. Đây cũng là điều kiện tiên quyết để xây dựng Nhà nước kiến tạo, phục vụ người dân, phù hợp xu thế phát triển hiện đại và hội nhập quốc tế.

PGS.TS Phạm Minh Anh - Hiệu trưởng Trường Đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong TP. Hà Nội cũng nhấn mạnh, sẽ đảm bảo tổ chức bộ máy của cả hệ thống chính trị hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả và sẵn sàng đáp ứng các yêu cầu phát triển trong bối cảnh mới. Khi không tổ chức cấp huyện, tổ chức bộ máy của Đảng liên thông, kết nối trực tiếp từ cấp tỉnh xuống cấp cơ sở. Theo đó, sẽ góp phần giảm bớt tầng nấc trung gian; tăng cường sự lãnh đạo sát sao của cấp tỉnh; nâng cao hiệu quả giải quyết vấn đề; tiết kiệm nguồn lực, vật lực. Ngoài ra, khi không tổ chức cấp huyện, tổ chức Đảng cấp cơ sở là cấp gần dân, sát dân nhất, sẽ trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” có hiệu quả hơn trong thực tiễn.

Từ góc nhìn cơ sở, như nhìn nhận của ông Bùi Duy Đông - Bí thư Huyện ủy Đô Lương (tỉnh Nghệ An), bỏ cấp huyện sẽ giúp rút ngắn chuỗi quản lý, giảm bớt các thủ tục phức tạp, từ đó đảm bảo sự nhất quán và hiệu quả trong điều tiết nguồn lực, mô hình chính quyền địa phương hai cấp không chỉ tạo cơ hội cho việc cải cách hành chính mà còn giải phóng tối đa năng lực sản xuất. Khi nguồn lực được điều tiết trực tiếp bởi cấp xã, đơn vị gần dân nhất, thì sự phối hợp mật thiết giữa chính quyền và người dân sẽ trở nên hiệu quả hơn.

Có thể nói, việc xây dựng và đưa vào vận hành mô hình địa phương 2 cấp là chủ trương lớn, cả về lý luận và thực tiễn đều cho thấy đúng và trúng, được tuyệt đại đa số cán bộ, đảng viên và Nhân dân đồng tình, ủng hộ. Vấn đề lớn nhất tới thời điểm này là việc làm thế nào để từ ngày 1/7 tới đây, khi chính thức đi vào vận hành, chính quyền hai cấp sẽ thực sự thông suốt, đúng tinh thần chính quyền phục vụ.

Để kỳ vọng này trở thành hiện thực, theo các chuyên gia, cần một chiến lược đồng bộ từ thể chế, tổ chức bộ máy, nguồn nhân lực, tài chính đến công nghệ và sự tham gia của người dân, trong đó công tác nhân sự là yếu tố cốt lõi mang tính quyết định. Về điều này, như nhìn nhận của ông Nguyễn Đức Hà, nguyên Vụ trưởng Vụ Cơ sở Đảng, Ban Tổ chức Trung ương: “Cán bộ phải được sắp xếp vào vị trí phù hợp với năng lực của họ. Việc cơ cấu hợp lý không chỉ giúp bộ máy vận hành trơn tru mà còn nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý. Một bộ máy tinh gọn nhưng mạnh mẽ sẽ tạo ra sự chuyển đổi bền vững, đảm bảo hiệu suất cao trong hệ thống hành chính”. Phó Giáo sư Nguyễn Văn Phượng thì cho rằng cần triển khai đồng bộ các biện pháp đào tạo, bồi dưỡng cán bộ đáp ứng yêu cầu mới. Đặc biệt chú trọng cán bộ cơ sở có phẩm chất chính trị, năng lực thực tiễn và khả năng thích ứng với thay đổi.

Bên cạnh đó, như đề xuất của Đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường, chúng ta phải có một cơ chế phân cấp trách nhiệm, quyền hạn, quyền hạn đó lại phải gắn với trách nhiệm, gắn với kiểm tra, giám sát để đảm bảo rằng, trao quyền như thế không sợ người ta lạm quyền, không sợ người ta sẽ thực hiện những chức năng, nhiệm vụ một cách tùy hứng, một cách tùy tiện.

Công cuộc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính không đơn thuần là một thay đổi về địa giới, mà là sự tái cấu trúc toàn diện từ tổ chức bộ máy đến nền tảng công nghệ vận hành. Vì thế, để vận hành chính quyền 2 cấp hiệu quả, việc xây dựng hệ thống, hạ tầng công nghệ cùng với các sáng kiến cung cấp dịch vụ công thuận lợi là yêu cầu quan trọng bậc nhất. Nếu không có giải pháp chuyển đổi số đồng bộ và kịp thời, nguy cơ đứt gãy quy trình xử lý công vụ, thất thoát dữ liệu, gián đoạn phục vụ người dân là hoàn toàn có thể xảy ra.

Điều đáng mừng là trước thời điểm 1/7, thực tế cho thấy nhiều địa phương đã chủ động cho thử nghiệm mô hình chính quyền 2 cấp, như từ ngày 12/6 đến 30/6, TP.HCM sẽ vận hành thử nghiệm mô hình chính quyền địa phương 2 cấp trên địa bàn Thành phố; tại Bình Định, lãnh đạo các địa phương phải thực hiện song song 2 nhiệm vụ: Vừa hoàn thành công việc ở cơ quan, đơn vị hiện tại, vừa chủ động làm quen với tổ chức bộ máy mới, nắm bắt yêu cầu nhiệm vụ, thống nhất phương thức vận hành khi chính thức chuyển sang mô hình chính quyền 2 cấp.

Trong 1,5 ngày (14-15/6), tại trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Phạm Minh Chính và Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình sẽ đồng chủ trì Hội nghị tập huấn toàn quốc về vận hành chính quyền địa phương 2 cấp. Việc tập huấn cũng nhằm trang bị kiến thức, nghiệp vụ cho cán bộ, công chức, đặc biệt là cán bộ, công chức cấp tỉnh, cấp xã (mới) sau sắp xếp về những vấn đề cơ bản vận hành của chính quyền địa phương 2 cấp và tiếp nhận thẩm quyền, phân định chức năng, nhiệm vụ, phân cấp, phân quyền từ Trung ương xuống địa phương.

Thời điểm 1/7 đã cận kề. Hy vọng với tinh thần quyết tâm phải cao, nỗ lực phải lớn, hành động quyết liệt, làm việc nào dứt việc đó, phân công “rõ người, rõ việc, rõ tiến độ, rõ sản phẩm, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền”, bộ máy mới của chính quyền địa phương 2 cấp sẽ vận hành thực sự trơn tru, hiệu quả, tiếp tục hiện thực hoá sâu rộng hơn mong muốn của Bác Hồ về chính quyền gần dân, sát dân, hiểu dân hơn nữa, từ đó đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới.